Ngày 2/10/ 2012 – Khoảng 50 % người lớn tuổi dùng thuốc an thần giải lo âu nhóm Benzodiazepine có nguy cơ bị sa sút tâm thần hơn những người không dùng.

Kết quả nghiên cứu này thêm vào các chứng cứ gia tăng té ngã và gãy xương ở người lớn do uống thuốc an thần giải lo âu. Nguy cơ này nhắc nhở các bác sĩ đánh giá cẩn thận mong muốn hiệu quả khi kê toa thuốc an thần giải lo âu cho người lớn tuổi và giới hạn thời gian uống loại thuốc này trong thời gian vài tuần.

Đây là kết quả nghiên cứu Tiến sĩ của Ds Sophie Billioti de Gage, Trường ĐH Bordeaux Segalen, Pháp đăng trên Tạp chí Y khoa Anh quốc (Brititish Medical Journal ngày 27/9/2012).

“Là loại thuốc không tốt cho tuổi già”

Theo Ts Greg A. Sachs (Trưởng Khoa nội trú lão khoa, Trường ĐH Indiana, nghiên cứu viên Trung tâm Nghiên cứu người cao tuổi Viện Regenstrief bang Indianapolis), sẽ còn nhiều nghiên cứu khác đưa ra kết quả về nhóm thuốc an thần giải loa âu là loại thuốc không tốt cho người lớn tuổi. “ Nhiều loại thuốc nhóm này nằm trong danh sách các thuốc không kê toa cho người cao tuổi. Nếu sử dụng, chỉ nên kê toa trong thời gian ngắn (10 ngày hoặc ít hơn) với liều thấp nhất có thể được nhằm đạt được mục đích cải thiện triệu chứng (ví dụ lo lắng, khó hoặc mất ngủ). Các thuốc nhóm benzodiazepines không nên dùng dài ngày trong điều trị rối loạn lo âu hoặc mất ngủ; và nên chọn loại thuốc khác an toàn hơn”.

Nhận định trên từ một nghiên cứu tiến cứu 1063 người (tuổi trung bình 78,2) trong dự án nghiên cứu PAQUID  (Personnes Ágees Quid) trong tổng số 3,777 người tham gia nghiên cứu về khả năng nhận thức và sa sút tâm thần tuổi già từ năm 1978. Tất cả đều không bị sa sút tâm thần và không dùng thuốc nhóm benzodiazepines ít nhất trong thời gian 3 năm đầu của chương trình nghiên cứu. Kết quả  95  (8,9 %) người có sử dụng benzodiazepine trong thời gian 5 năm, là số người mới sử dụng benzodiazepine  giữa thời gian 3 và 5 năm.

Trong 15 năm theo dõi, 253 người (23,8 %) chẩn đoán sa sút tâm thần (30 người dùng benzodiazepine (32 %) và 223 người (23,0 %) người không dùng benzodiazepine. Tỷ lệ chẩn đoán này cao hơn ở người có dùng benzodiazepines so với người không dùng (4,8 – 3,2). Xử lý thống kê cho thấy  HR ở người mới dùng benzodiazepines là 1.60 (95 % CI, 1.08 – 2.38). Tỷ lệ này không thay đổi đối với triệu chứng trầm cảm (HR 1.62; 95 % CI 1.08 – 2.43).

Kết quả rõ hơn khi phân tích ở những người bắt đầu sử dụng benzodiazepines thăm khám trong thời gian 8 và 15 năm. (HR 1.46 ; 95 % CI 1.10 – 1.94). Kết quả này thêm vào tổng số  116 bệnh nhân mới sử dụng với  95 bệnh nhân  trong khoảng thời giant theo dõi 5 năm trước.

Tương tự, trong phân tích kiểm soát các trường hợp trùng lặp, (467 bệnh nhân sa sút tâm thần và 1810  trường hợp kiểm soát, tỷ lệ OR giữa người đã sử dụng và chưa bao giờ sử dụng bezodiazepiens là 1.55) (95 % CI; 1.24 – 1.95) . Kết quả tương tự đối với người đã sử dụng trước kia (OR 1.56; 95 % CI ; 1.23 – 1.98) và đối với người mới sử dụng (OR 1.48; 95 % CI; 0.83 – 2.63).

Tác giả WU và cs (Đài Loan) trong 2 nghiên cứu 2011 và 2009 sử dụng số liệu của theo dõi bảo hiểm y tế cũng cho thấy  gia tăng tỷ lệ sa sút tâm thần ở người uống benzodiazepines kéo dài (trên 6 tháng, OR 1.24 95 % CI, 1.01 – 1.53) và ở người đang uống benzodiazepines (OR 2.71; 95 % CI, 2.46 – 2.99)

Một nghiên cứu khác của các tác giả Pháp cho kết quả gia tăng  nguy cơ sa sút tâm thần ở người đã sử dụng benzodiazepines từ trước (OR 2.3; 95 % CI, 1.2 – 4.5). Tuy nhiên cũng có nghiên cứu khác cho biết không  phát hiện nguy cơ sa sút tâm thần ỡ người lớn tuổi dùng benzodiazepines.

Trong nghiên cứu này, các tác giả dựa trên số liệu theo dõi thời gian dài ( 15 năm ) với mẫu nghiên cứu thuần tập (cohort)  lớn, cho phép tính toán mức độ nào đó của giai đoạn sa sút và đưa ra nhận định chung.

Một số ưu điểm của nghiên cứu

Đó là mẫu nghiên cứu lớn, theo dõi nhiều năm, ít người bỏ chương trình , là nghiên cứu tiến cứu giá trị khác với nghiên cứu cắt ngang (cross-sectional), tiêu chuẩn chẩn đoán gồm các  test và các bác sĩ chuyên khoa thần kinh thăm khám và các thông tin về sử dụng benzodiazepines được thu thập một cách bài bản.

Việc loại bỏ những người sẵn sàng uống bezodiazepiens vào lúc đầu và trong thời gian nghiên cứu được thực hiện nghiêm túc.  Đây là vấn đề quan trọng,  bệnh nhân sẽ dùng benzodiazepines vì các triệu chứng trầm cảm và lo âu là triệu chứng xuất hiện sớm khi bị sa sút tâm thần. Nếu không loại bỏ số người tham gia nghiên cứu này sẽ dẫn đến tỷ lệ người dùng benzodiazepines cao góp phần vào sự gia tăng số người sa sút tâm thần  (do đó dẫn đến kết quá không trung thực).

Thực tế, hầu hết người bệnh đến khám chuyên khoa tâm thần  đều khai khó vô giấc ngủ, trằn trọc ngủ thiếp đi , ngủ giật mình thức giấc không ngủ lại được hoặc mất ngủ trắng đêm. Tất cả đều có nguyên nhân từ những lo âu, ám ảnh,  sợ hãi điều gì đó liên quan bản thân, buồn chán , tự đánh giá thua thiệt, v.v… Cần nhớ là chính bản thân người bệnh cũng không giải thích được tình trạng rối loạn giấc ngủ của mình . Do vậy, vấn đề là bác sĩ chuyên khoa phải đánh giá đúng tình trạng  này kèm theo các triệu chứng tâm thần khác để chỉ định thuốc đặc trị . Việc xem xét nhận định chất lượng giấc ngủ rất quan trọng . Có thể có một số tình huống chọn thuốc sau:

• Bệnh nhân mới bị mất ngủ (đến khám sớm)  liên quan  xì-trét  (stress).
• Bệnh nhân đã tự dùng một số loại thuốc  thảo dược  trị mất ngủ (theo kinh nghiệm, lời khuyên, hoặc dùng theo quảng cáo).
• Bệnh nhân đã được dùng một số loại thuốc ngủ hoặc thuốc an thần giải lo phổ biến (ví dụ viên thuốc “ 3 khía”), và hoặc thuốc chuyên khoa khác có tác dụng gây ngủ.
• Bệnh nhân đã “được” dùng thuốc nhóm an thần giải lo (benzodiazepines) , sau đó tự mua dùng , vì không dùng tiếp (liều cao hơn) sẽ không ngủ được. Trường hợp này là đã nghiện hay “ghiền” .
• Bệnh nhân đã hoặc đang dùng một số loại thuốc chống trầm cảm mới liều thấp với chỉ định chống rối loạn lo âu.
• Và nhiều tình huống khác…

Nhiều trường hợp vẫn phải lựa chọn thuốc an thần giải lo nhóm benzodiazepines dựa trên sự đáp ứng thuốc (nhiều hiệu quả hay ít), thời gian bán hủy , tương tác với các thuốc khác trong trường hợp bệnh nhân  (lớn tuổi) đang điều trị một bệnh lý khác. Tuy nhiên, kết quả nghiên cứu trên là những khuyến cáo thiết thực nhất cho cả bác sĩ và người bệnh có triệu chứng rối loạn giấc ngủ.

Đối với người lớn tuổi, việc sử dụng  thuốc an thần giải lo benzodiazepines khá  phức tạp  vì liên quan đến chẩn đoán sa sút tâm thần hoặc  trầm cảm vì sự  “ chồng lấp” các triệu chứng của hai tình trạng này.Theo một số tác giả, vấn đề phức tạp hơn và hậu quả khó lường hơn  khi tìm hiểu nguyên nhân gây sa sút tâm thần và môi trường sống của ngừi lớn tuổi hiện nay.

 Phạm Văn Trụ.  Bs CK II. PGĐ Bv Tâm thần Tp Hồ Chí Minh. 
Tham khảo: Benzodiazépine use linked to dementia risk. Megan Brooks. Medscape medical News.Psychiatry.