–    Động kinh cục b�?là biểu hiện của một s�?phóng lực bất thường quá mức và đồng thì của một nhóm các t�?bào thần kinh trong một vùng khu trú của v�?não hoặc dưới v�?tại một bên bán cầu.
–    Các biểu hiện lâm sàng của cơn mang tính chất đột ngột, nhất thời và rất đa dạng như triệu chứng vận động, triệu chứng cảm giác, giác quan, thực vật, triệu chứng tâm thần. Cơn kéo dài trung bình t�?2 �?3 phút đến hàng gi�? Có hiện tượng quên hoàn toàn sau cơn
–    Đặc điểm của triệu chứng trong cơn được qui định bởi chức năng thần kinh riêng biệt của vùng não b�?có nơron cho phóng lực bất thường.
–    60% động kinh cục b�?phức tạp  có nguồn gốc t�?thùy thái dương và 40% có nguồn gốc ngoài thùy thái dương.

2.    DỊCH T�?HỌC :
–    Theo Gastaut (Pháp) động kinh cục b�?phức tạp chiếm t�?l�?39,7% �?mọi lứa tuổi, nhưng nếu phân chia theo đ�?tuổi : dưới 15 tuổi và t�?15 tuổi tr�?lên thì t�?l�?khác nhau với 21,4% < 15 tuổi và 55,9% ? 15 tuổi (nghiên cứu trên 1000 bệnh nhân động kinh).
–    Các nghiên cứu của Jallon P (1987) nhận thấy động kinh cục b�?chiếm 60%, trong đó ¼ là động kinh cục b�?đơn giản và ¾ là động kinh cục b�?phức tạp.

3.    BIỂU HIỆN LÂM SÀNG :
Một cơn động kinh cục b�?phức tạp điển hình gồm 3 thành phần : cơn thoáng, mất ý thức và triệu chứng t�?động
• �? Cơn thoáng : (Auras)
Là một phần của cơn động kinh xảy ra trong vài giây đến vài phút ngay trước khi mất ý thức và vì th�?vẫn còn nh�?sau đó. Là cảm giác khởi đầu của cơn động kinh, không phải là dấu hiệu có th�?quan sát thấy, vì th�?ch�?bệnh nhân biết và nh�?lại. �?tr�?nh�?t�?l�?cơn thoáng thường thấp vì tr�?có th�?không có kh�?năng diễn đạt bằng lời đ�?mô t�?các cảm giác báo trước một cơn động kinh.

Cơn thoáng có th�?biến mất khi bệnh tiến triển và khi động kinh nặng; gây mất ý thức trong cơn và lú lẫn sau cơn ngày càng trầm trọng.

Trên các bệnh nhân động kinh cục b�?phức tạp tần suất cơn thoáng dao động 22,5% – 83% (Gibbs, Janati, Ajmone �?Marsan). Cơn thoáng hiện diện trong 20% – 93% động kinh thùy thái dương, 50% – 67% động kinh thùy trán.

Các loại cơn thoáng :
+    Cơn thoáng cảm giác thân th�?(Somatosensory auras) :
› �? Cảm giác nhột nhạt khó chịu, rùng mình, tê cóng �?do phóng điện �?vùng cảm giác thân th�?nguyên phát của hồi hậu đỉnh đối bên.
› �? Cảm giác lạnh / ấm lan tỏa có th�?do phóng điện �?mọi bất k�?vùng của não.
› �? Cảm giác đau : đau nhói, rát bỏng, điện giật hoặc như chuột rút thường do phóng điện hồi hậu đỉnh đối bên hoặc thùy đỉnh lân cận.

+    Cơn thoáng th�?giác (Visual auras) :
› �? Nhìn thấy những hình ảnh thô sơ: các vệt, tia hoặc điểm sáng, các hình ngôi sao, đơn / đa sắc, tối sầm, mù �?br /> › �? Do phóng điện �?vùng th�?giác của thùy chẩm đối bên.
+    Cơn thoáng thính giác (Auditory auras):
› �? Nghe được những âm thanh đơn giản: tiếng chuông, tiếng n�? tiếng kêu vo ve, kêu chim chíp hoặc tiếng máy chạy…
› �? Do phóng điện �?vùng v�?não mới thùy thái dương trên và nắp thái dương.

+    Cơn thoáng chóng mặt (Vertiginous auras):
› �? Cảm giác chuyển động bồng bềnh, xoay tròn.
› �? Có th�?do phóng điện phần sau của v�?não mới vùng thái dương trên.

+    Cơn thoáng khứu giác (Olfactory auras) :
› �? Ngửi được mùi khủng khiếp: mùi trứng thối, mùi cao su cháy, mùi lưu huỳnh �?br /> › �? Tần suất cơn thoáng khứu giác khoảng 1% do phóng điện �?thùy thái dương giữa, hành khứu hoặc có th�?�?vùng trán �?hốc mắt.

+    Cơn thoáng v�?giác (Gustatory auras) :
› �? Cảm nhận được các v�?cay, đắng, chua, ngọt gắt.
› �? Do phóng điện �?rãnh Sylvius gần phía trên v�?não thùy, hoặc �?thùy đính hoặc �?nắp Rolando.

+    Cơn thoáng thượng v�?(Epigastric auras) :
› �? Cảm giác khó chịu t�?bụng hoặc phần dưới của ngực di chuyển lên họng và đầu; thường có đặc điểm giống như cảm giác buồn nôn, nặng bụng, đầy hơi hoặc trống rỗng, đôi khi có th�?là cảm giác đau.
› �? Do phóng điện �?vùng hạnh nhân, hải mã, vùng thái dương trước giữa, rãnh Sylvius, thùy đảo vùng vận động ph�? đồi th�? Thường gặp trong động kinh thùy thái dương nhưng có th�?gặp trong động kinh �?mọi thùy.

+    Cơn thoáng trong đầu (Cephalic auras) :
› �? Cảm giác khó chịu trong đầu như là choáng váng, b�?xiết chặt, đặc nghẹt hoặc đè nén.
› �? Có th�?gặp trong mọi cơn động kinh cục b�?bắt nguồn t�?bất c�?vùng nào của não.

+    Cơn thoáng cảm xúc (Emotional auras) :
› �? Cảm giác s�?sệt với cường đ�?thay đổi t�?lo âu nh�?đến hoảng loạn d�?dội do phóng điện �?thùy thái dương, đặc biệt các cấu trúc giữa.
› �? Cảm xúc hưng phấn, vui sướng ít gặp
› �? Cơn thoáng trầm cảm hiếm gặp

+    Cơn thoáng tình dục (Sexual auras) :
› �? Cảm giác cương cứng, phóng tinh.
› �? Do phóng điện vùng cảm giác cơ th�?nguyên phát �?rãnh gian bán cầu và có th�?�?quanh rãnh Sylvius

+    Cơn thoáng tâm thần (Psychical auras) : 
› �? Rất đa dạng và phức tạp.
› �? Do phóng điện �?vùng v�?não mới thùy thái dương bên; cấu trúc viền thùy thái dương giữa trước

Các cơn thoáng tâm thần
 

•  Mất ý thức : 
  –    Mất ý thức trong cơn thường được định rõ bằng s�?không đáp ứng trong cơn và hiện tượng quên các s�?kiện xảy ra trong cơn và trong một khoảng thời gian dài ngắn khác nhau trước và sau cơn.
  –    Bệnh nhân sững s�? rối loạn kh�?năng nhận thức và đáp ứng với các kích thích ngoại lai.

  • �? Triệu chứng t�?động (Automatisms) :
  Mọi hoạt động t�?những thay đổi bất thường nh�?cho đến các hành vi bạo lực giết người xảy ra sau s�?phóng điện động kinh :
  –    T�?động �?vùng miệng – tiêu hóa (Oroalimentary automatism) : bao gồm các động tác nhai, nuốt, liếm láp, chép môi, chảy nước dãi thường gặp �?động kinh thùy thái dương.

  –    T�?động �?mặt (Mimetic automatism) : thay đổi diễn đạt bằng nét mặt : nhăn mặt, mĩm cười, bĩu môi, cười, khóc la, giận d�? s�?hãi.

  –    Động tác t�?động (Gestural automatism) :
  + Các động tác đơn giản �?bàn tay : gõ, v�? c�?xát, cầm nắm �?ít có giá tr�?định v�?
  + Các động tác đơn giản phức tạp : cài / cởi nút áo, sắp xếp, di chuyển đ�?đạc�? gặp trong động kinh thùy trán.

  –    Di chuyển t�?động (Ambulatory automatism) : đi, chạy, nhảy, xoay tròn.

  –    Hành vi bạo lực (Violence automatism) : hành vi hỗn độn, kích động.

  –    Lời nói t�?động (Speech automatism) :
  + Phát âm (Vocalization) : phát ra những âm vô nghĩa không có giá tr�?ngôn ng�? kêu la, ngân nga, huýt sáo�? không có giá tr�?định v�?
  + Nói lặp đi lặp lại những t�? câu có th�?hiểu được, có giá tr�?định bên (động kinh cục b�?phức tạp bắt nguồn t�?bên bán cầu không ưu th�?.

  • �? Hiện tượng t�?ch�?: (Autonomic phenomena)
  –    H�?tiêu hóa : ói, cồn cào trong d�?dày
  –    H�?hô hấp : th�?nhanh, khó th�?br /> –    H�?tim mạch : đánh trống ngực, HA tăng
  –    H�?niệu dục : tiểu không t�?ch�? cương dương vật
  –    H�?điều hòa thân nhiệt : nóng bừng / lạnh cóng, nổi da gà, vã m�?hôi, mặt xanh tái / đ�?bừng.
  • �? Hiện tượng vận động (Motor phenomena) :
  –    Tư th�?co cứng: thường gấp/duỗi chi thường �?chi trên mặc dù chi dưới có th�?gặp. Được quan sát thấy trong động kinh cục b�?phức tạp khởi phát �?thùy thái dương và ngoài thùy thái dương.
  –    Tư th�?loạn trương lực cơ : được thấy trong 15% bệnh nhân động kinh thùy thái dương, thường �?chi trên đối bên �?động kinh. Đây là dấu hiệu tuyệt vời đ�?xác định bên tổn thương: cùng bên với bên xoay đầu.
  –    Xoay đầu và mắt đối bên với �?động kinh gặp trong 90% bệnh nhân động kinh thùy trán và thùy thái dương.
  4.    CẬN LÂM SÀNG :
  4.1. EEG :
  • �? EEG ngoài cơn :
  –    30% – 40% bệnh nhân có EEG ngoài cơn bình thường. Các k�?thuật hoạt hóa có th�?giảm t�?l�?này xuống 10%.
  –    Biểu hiện là các �?phức hợp sóng nhọn – sóng chậm �?hai bên thái dương được ghi nhận trong 25% – 33% bệnh nhân, �?ngoài thùy thái dương, thường �?thùy trán trong 10% – 30%.

  • �? EEG trong cơn :
  –    95% bệnh nhân có EEG trong cơn biến đổi.
  –    2/3 bệnh nhân có EEG với biên đ�?điện th�?thấp lúc khởi đầu cơn động kinh cục b�?phức tạp.
  –    50 – 70% bệnh nhân động kinh thùy thái dương biểu hiện kiểu mẫu : gồm các sóng ? 5 – 7 Hz đều đặn �?vùng thái dương.
  –    Các sóng chậm sau cơn rất hữu ích cho việc xác định bên tổn thương.
  –    Các mũi nhọn ngoài cơn �?một bên thái dương có giá tr�?định bên.

  4.2. Chụp hình ảnh não :
  –    CT và MRI là các k�?thuật khảo sát hình ảnh học thần kinh chính yếu trong chẩn đoán động kinh hiện nay mặc dù CT càng ngày càng có vai trò khiêm tốn dần so với MRI.
  –    MRI não b�?đã chứng t�?là k�?thuật chẩn đoán có đ�?nhạy cảm cao nhất đối với một s�?loại tổn thương xơ hóa hải mã, u não và các d�?dạng của s�?phát triển v�?não.
  –    Tuy nhiên trong hầu hết các trường hợp động kinh cục b�?phức tạp  CT hoặc MRI não bình thường.

  5.    CHẨN ĐOÁN PHÂN BIỆT :
  –    Các rối loạn trong giấc ng�?: ác mộng, cơn hoảng s�?v�?đêm, miên hành….
  –    Co giật do căn nguyên tâm lý
  –    Loạn thần

  6.    ĐIỀU TR�?:
  –    47% �?60% động kinh cục b�?mới khởi phát được kiểm soát hiệu qu�?bằng thuốc kháng động kinh thứ�?I .

  –    35% �?40% vẫn còn cơn mặc dù đã th�?dùng 3 loại thuốc kháng động kinh.

  –    Các thuốc kháng động kinh được chọn lựa đầu tiên: Carbamazepine, Valproate de sodium, Phenytoin.

  –    Các thuốc kháng động kinh được chọn lựa th�?hai theo th�?t�?: Oxcarbazepine Topiramate, Phenobarbital, Clonazepam, Lamotrigine….

  –    Theo Mattson & CS : CBZ t�?ra hiệu qu�?hơn và ít tác dụng ph�?lâu dài hơn so với VPA.
  LIỀU S�?DỤNG

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.    Đào Trần Thái, Rối loạn tâm thần thường gặp trong bệnh động kinh, tr. 33 �?37, Chuyên đ�?thần kinh, Tập 6, Ph�?bản s�?3, 2002.
2.    Phạm Quỳnh Diệp, Một s�?nhận xét trên các trường hợp động kinh cục b�?phức tạp, BV Tâm Thần TP.HCM, 2002 �?2003.
3.    Elaine Wyllie, Epileptic auras, Chapter 23, Section A, p 376 �?385, in : The treatment of epilepsy : principles and pratice, Second Edition, Norman K. So., 1997.
4.    Mark Manford, Pratical guide to epilepsy, Elsevier, 2003.
5.    Pierre Thomas �?Pierre Genton, Epilepsies, 1994.
6.    Prakash Kotagal, Complex partial seizures with automatism, Chapter 24, Section A, p 385 �?401, in : The treatment of epilepsy : principles and pratice, Second Edition, Norman K. So., 1997.
7.    Simon Shorvon, Hand book of Epilepsy treatment, 2000.

I. BỆNH ÁN MINH HỌA
1.    Hành chánh :
H�?tên bệnh nhân : N.M.C  – Nam – Năm sinh : 1972
Địa ch�?: Lâm Hải �?Năm Căn �?TP. Cà Mau
Trình đ�?học vấn : 5/12           Ngh�?nghiệp : Không
2.    Ngày vào viện : 10 gi�?20 phút ngày 06/03/2006
3.    Lý do nhập viện : Có những cơn vùng chạy

4.    Bệnh s�?/b> : Cha bệnh nhân khai :
Bệnh khởi phát khoảng 3 �?4 năm với những biểu hiện :
› �? Khởi đầu bệnh nhân có những lúc nằm trên giường, miệng nói lẩm bẩm không rõ nội dung, hai mắt đ�?ngầu, người nhà gọi hỏi thì bệnh nhân không tr�?lời hoặc tr�?lời không chính xác. Tình trạng này kéo dài khoảng vài gi�? Sau đó bệnh nhân tr�?lại sinh hoạt bình thường, gia đình hỏi lại thì bệnh nhân không nh�?và ch�?giải thích là do nhức đầu quá.