Ngày 8/ 9/2009 – Hai nghiên cứu lớn về gien đăng trên Tạp chí  Nature Genetics xác định biến thể của 3 gien  liên quan đáng kể đến Alzheimer (AD). Về những biến thể gien mới được phát hiện này, 2 biến thể gần như chắc chắn có ảnh hưởng đến việc loại các mảng beta-amyloid, chức năng biến thể thứ 3 chưa rõ.

15 năm trước, APOE, 1 gien trên nhiễm sắc thể 19 mã hóa apolipprotein E, được phát hiện có liên quan một cách thuyết phục với nguy cơ AD khởi phát muộn. Từ đó, nhiều gien khác đã được thấy liên quan với AD khởi phát sớm. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu mới xác định biến thể gien CLU, PICALM, và CR1 có ảnh hưởng một cách nhạy cảm tới AD khởi phát muộn. Theo Gs Ts Williams ĐH Cardiff, Anh quốc: “Sự kết hợp những khám phá này tạo một bước đột phá quan trọng trong việc xác định các nguyên nhân của AD”.

Nghiên cứu Welsh-based phân tích thông tin gien từ hơn 500.000 đa hình ảnh đơn nucleotide của bệnh nhân AD (n=3941) và nhóm kiểm soát (n=7848). Vai trò của APOE được tái xác định, và 2 vị trí gien mới không liên quan với APOE cũng thể hiện vai trò đáng kể ở mức độ bộ gien (P≤9,4×10-8). Một điểm đa hình ảnh đơn nucleotide được định vị trong CLU trên nhiễm sắc thể số 8 (P=1,4×10-9), và điểm đa hình ảnh đơn nucleotide khác kế PICALM trên nhiễm sắc thể số 11 (P=1,9×10-8).

CLU mã hóa clusterin, là một protein được biết có tác dụng gắn kết amyloid beta hòa tan thành phức hợp có thể qua hàng rào máu não. PICALM có ở tất cả các mô, và rất nhiều ở tế bào thần kinh, và có liên quan đến quá trình chuyển hóa nội bào tại synapses. PICALM có lẽ cũng ảnh hưởng tiến trình hình thành tiền protein amyloid. Mối liên hệ giữa các biến thể và AD được xác định trong một nghiên cứu  kiểm tra lại với 2023 bênh nhân AD và 2340 người làm nhóm chứng (PCLU=8,5×10-10 và PPICALM=1,3×109).

Ts Philippe Amouyel, MD, PhD, INSERM U744, Viện Pasteur Lille và ĐH Lille, France cho biết sau giai đoạn 1 khảo sát mối liên hệ bộ gien bệnh nhân AD (n=2032) và nhóm chứng (n=5328), giai đoạn 2 tập trung vào những markers đã được xác định “ bằng chứng gợi ý mối liên quan” với AD (P<10-5). Đối với pha phối kiểm tra của nghiên cứu này, dữ liệu về gien được rút ra từ nhóm bệnh nhân AD (n=3978) và nhóm chứng (n=3297) ở Bỉ, Phần Lan, Ý, và Tây Ban Nha đã xác định mối liên hệ của AD tại 2 vị trí gien: CR1 trên nhiễm sắc thể số 1 (P=3,7×10-9, dữ liệu  kết hợp, giai đoạn 1 và 2) và CLU (P=7,5×10-9, dữ liệu  kết hợp). Ts Amouyel nói “điều hứng thú là chúng tôi tìm thấy 2 vị trí gien được thay thế một cách có hệ thống trong dân số toàn cầu. Đó là bằng chứng rất mạnh về vai trò quan trọng của những gien này”.

CR1 mã hóa thành phần bổ thể receptor 1, ở đây có sự  liên quan trong việc gắn kết tế bào với phức hợp miễn dịch và thực bào. Các tác giả cùng trích dẫn dữ liệu & cho rằng CR1 có lẽ tham gia vào việc loại bỏ beta amyloid. Ts Amouyel chú thích “ ý kiến cho rằng clusterin, receptor bổ thể và apolipoprotein E, tất cả có liên quan trong quá trình chuyển hóa peptide beta amyloid. Giờ đây có rất nhiều giả thuyết về những gì chúng tôi đang làm”.

Ts Michael J. Owen, FRCPsych, FMedSci, Gs nội khoa tâm thần, hội đồng nghiên cứu y khoa, trung tâm di truyền tâm thần thần kinh, Đại học Cardiff, cùng là tác giả của nghiên cứu Welsh cho biết “ một trong những gợi ý quan trọng của 2 nghiên cứu này là chúng tạo hướng tiếp cận bệnh AD về mặt di truyền. Những nghiên cứu này cho thấy khá rõ ràng  rằng với nghiên cứu lớn hơn và cách làm tương tự, chúng tôi có thể xác định những gien nguy cơ khác… và với lý do đó, chúng tôi sẽ thực hiện nghiên cứu lớn hơn – lần này khoảng 60.000 mẫu – chúng tôi rất tự tin điều này sẽ cho phép chúng tôi tìm ra nhiều gien liên quan đến bệnh Alzheimer”

Việc xác định những yếu tố nguy cơ di truyền phức tạp sẽ cung cấp thông tin về những tiến trình sinh hóa đặc biệt liên quan đến việc tích lũy mảng beta amyloid. Tiến sĩ Owen nói“ chúng có thể cho phép chúng ta xác định những cơ chế bệnh tật hoàn toàn mới và những mục tiêu mới cho điều trị”.

Tiến sĩ William cho biết “ví dụ, clusterin có vai trò trong việc giảm viêm ở não… kết quả của chúng tôi cho rằng khả năng quá trình viêm có lẽ là sự kiện tiên phát ở AD. Nếu chúng ta có thể loại bỏ hiệu quả bất lợi của gien qua điều trị, chúng ta có thể giảm tỉ lệ người mắc AD khoảng 20%. Ý nghĩa của những kết quả này là rất quan trọng”.

Bs Nguyễn Thế Hùng, Khoa A, BV Tâm thần TP HCM.

Theo  Nat Genet. Published online September 6, 2009.