Sự kết hợp giữa trầm cảm xảy ra ở người lớn tuổi với sự gia tăng mảng beta-amyloid ở bệnh nhân (BN) suy giảm nhận thức nhẹ (mild cognitive impairment=MCI) là một yếu tố nguy cơ làm cho bệnh sa sút tâm thần (Alzheimer’s Disease=AD) tiến triển nhanh chóng.
Theo Ts Matthias Brendel, Khoa Y học Hạt nhân Trường ĐH Munich (Cộng hòa Liên bang Đức), trầm cảm được xem là triệu chứng hơn là nguyên nhân suy giảm nhận thức. Mảng amyloid lắng đọng (hay hình thành) xảy ra 20 năm trước khi xuất hiện các triệu chứng của bệnh AD, do vậy chúng ta nghĩ rằng do cơ chế viêm liên quan đến sự lắng đọng mảng amyloid có thể là căn nguyên của trầm cảm.
Những nhận định trên là kết quả nghiên cứu, báo cáo của Ts Brendel tại Hội nghị hàng năm của Hội Hình ảnh Phân tử và Y học hạt nhân 2014.
Mẫu nghiên cứu 371 BN MCI, các tác giả đo lường các mảng beta-amyloid với kỹ thuật AV-45 PET, PDG PET và T1-weighted MRI trong thời gian trung bình 22 tháng.
Hình ảnh ngưỡng beta-amyloid cơ bản, SUVrmax (maximum Standardized Uptake Value Ratio) 1.10 được sử dụng để xếp loại nhóm BN dương tính (n=206) hoặc âm tính (n=165) với beta-amyloid.
BN ở nhóm dương tính có tuổi trung bình là 73, ở nhóm âm tính là 70.
Các tác giả sử dụng (Neuropsychiatric Inventory Questonnaire-Depression=NPI-Q) đánh giá trầm cảm và mức độ trầm trọng của triệu chứng. Kết quả các triệu chứng trầm cảm có tỷ lệ cao hơn ở nhóm BN dương tính hơn là nhóm BN âm tính (32% so với 25 %).
Kết quả, ở BN có nhiều triệu chứng trầm cảm nặng, các mảng amyloid xuất hiện nhiều ở vùng vỏ trán. Đối với BN có ít hoặc không triệu chứng trầm cảm, các mảng amyloid xuất hiện nhiều ở vùng đỉnh thái dương.
Quá trình tiến triển từ MCI tới AD gặp nhiều hơn hẳn ở nhóm BN dương tính so với nhóm BN âm tính (21% so với 4%). Tuy nhiên, trong một nghiên cứu đoàn hệ (cohort) cho thấy trong quá trình tiến triển tới AD, BN có triệu chứng trầm cảm ít gặp hơn ở nhóm BN dương tính so với nhóm BN âm tính (45 % so với 65 %).
Quá trình tiến triển từ MCI tới AD nhanh hơn một cách rõ ràng ở nhóm BN có triệu chứng trầm cảm (P<.01) và ở nhóm BN dương tính với mảng amyloid (P<.001).
Đối với nhóm BN dương tính cao với mảng beta-amyloid (SUVrmax > 1.7) được theo dõi 26 tháng. Trong số bệnh nhân này, những BN có các triệu chứng trầm cảm có khuynh hướng tiến triển tới AD rất cao so với những BN không có triệu chứng trầm cảm (100% so với 45%; P<.005).
Ts Brendel kết luận, những BN có hình ảnh tích tụ mảng amyloid đồng thời có các triệu chứng trầm cảm có nhiều nguy cơ tiến triển tới AD.
Những phát hiện này có thể có ý nghĩa trong chọn lựa BN để điều trị. Các cách tiếp cận thử nghiệm giảm amyloid để điều trị suy giảm nhận thức có thể không hiệu quả ở BN amyloid âm tính.
Ts Minoshima GĐ Phòng thí nghiệm hình ảnh thần kinh và sinh học ĐH Washinton, Seattle cho biết: “Có rất nhiều bệnh cùng xảy ra và có thể có tác động hiệp đồng trong quá trình tiến triển tới AD”. Do vậy cần nhiều nghiên cứu nữa để khằng định các kết quả trình bày trên. “Nếu hình ảnh hóa học thần kinh thay đổi ở BN trầm cảm như kết quả báo cáo, thì chỉ cần một trong các kết quả cũng có thể dẫn tới những nhận biết mới về sinh lý bệnh học và mang lại lợi ích điều trị AD”.
Sự hình thành AD dựa trên giả thiết lắng đọng amyloid, trong đó có yếu tố môi trường và biến đổi gien APP. Đồng thời nhiều nghiên cứu lâm sàng cho thấy các yếu tố như mất ngủ, trầm cảm hay tíếp xúc với hóa chất, đặc biệt hóa chất diệt côn trùng đều tác động thúc đẩy tiến triển bệnh sa sút tâm thần, trong đó có bệnh Alzheimer. Một số bệnh như chấn thương sọ não, tăng huyết áp, đái tháo đường cũng là những yếu tố tương tự. Để giảm bớt nguy cơ này, vấn đề điều trị trầm cảm và phát hiện sa sút tâm thần sớm ở người tuổi trung niên và sau trung niên cùng với vận động rèn luyện cơ thể thích hợp là rất cần thiết.
Trong quá trình điều trị AD, ngoài chỉ định của một số thuốc chuyên khoa, còn có nhiều phương pháp hỗ trợ khác với mục đích “rèn luyện sức khỏe não bộ”như tăng cường đọc báo, chơi cờ, hay “học lại sớm” những bài thơ ru con, bài dân ca bằng cách đọc hay viết là những khuyến cáo rất hữu ích.
Bs Phạm Văn Trụ Bv TT Tp HCM.
THAM KHẢO:
1. Kate Johnson. June 11, 2014. Amyloid and Depression: A Risky Combo in Cognitive Decline. Medscape Medical News > Conference News. Society of Nuclear Medicine and Molecular Imaging (SNMMI) 2014 Annual Meeting: Abstract 87.
2. Anthony S David, Simon Fleminger, Michael D Kopelman, Simon Lovestone, John DC Mellers.Organic Psychiatry. A Textbook of Neuropsychiatry. Lishman’s Fourth edition. Wiley-Blackwell. 2006. Pa 254-64.
