Vài nhận định trong thăm khám bệnh nhân nghiện
Ma túy gây tổn hại thần kinh não bộ và từ đó gây quá nhiều hậu quả đối với an toàn xã hội và an toàn của chính người lạm dụng. Nếu sử dụng sớm (còn nhỏ tuổi), ma túy còn tác động xấu tới sử phát triển của trí não, sức khỏe kém, học hành và nghề nghiệp thấp kém, v.v… Từ xa xưa, người nghiện ma túy (chủ yếu là thuốc phiện) còn bị cách ly và trừng phạt và hứng chịu sự kỳ thị phân biệt nặng nề.
Điều trị nghiện xuất hiện ngay từ khi con người biết sử dụng và lạm dụng ma túy và trải quan nhiều phương pháp cai nghiện (cắt cơn thiếu ma túy) như tự nhốt – tự cách ly, chủ động tự giảm liều ma túy, dùng thuốc chống lại những rối loạn tâm thần (như các triệu chứng ảo giác, hoang tưởng) ra đời. Theo NIDA, những bác sĩ có kinh nghiệm về điều trị ma túy sẽ:
- Sắp xếp việc thẩm định hay đánh giá tình trạng nghiện khi thăm khám (assessment)
- Lập kế hoạch điều trị (treatment plan) như cách ly cắt cơn, uống thuốc duy trì
- Tư vấn tâm lý mục đích thúc đẩy động cơ từ bỏ ma túy (counselling)
- Hỗ trợ để việc điều trị có kết quả (support): rất quan trọng vì cơ chế tác động của ma túy lên não bộ.
Thực tế thường gặp
Người nghiện ngại gặp trực tiếp và hầu như chỉ có thân nhân đến gặp bác sĩ. Thân nhân và người nghiện khai báo “chỉ dùng” heroin, nhưng hầu hết đều dùng hàng đá từng đợt (loại ma túy gây kích thích thần kinh như methamphetamine). Cũng đa số người nghiện có khả năng thuyết phục rất khéo léo thân nhân và người khám, do vậy khám bệnh cho người nghiện phải thật sự khách quan. Do vậy để điều trị nghiện chúng tôi thấy cần thực hiện từng bước sau:
- Người nghiện phải được cách ly “tế nhị” tránh bị nhìn nhận một cách phân biệt mà vẫn đạt mục tiêu không có cơ hội tiếp xúc với nguồn ma túy.
- Nhiều trường hợp nghiện nặng phải chấp nhận đến các trung tâm chuyên trong đó có cơ sở cách ly hoàn toàn với nguồn cung cấp ma túy trong thời gian điều trị các triệu chứng của thiếu thuốc.
- Người bác sĩ phải tư vấn phù hợp với từng bệnh nhân nghiện khác nhau dựa trên kiến thức hoạt động tâm lý nền tảng của con người đồng thời với môi trường văn hóa gia đình.
- Thuốc chuyên khoa tâm thần cần chỉ định hợp lý với các rối loạn tâm lý đang và sẽ xảy ra có thể mang lại lợi ích hạn chế hành vi tìm kiếm ma túy khi lên cơn thiếu thuốc.
- Sau cắt cơn cai nghiện, gia đình cần hỗ trợ và theo dõi bệnh nhân làm việc, ví dụ tham gia công việc tại gia trả lương “có thưởng có phạt” và tạo cơ hội tiếp xúc người thân, nhưng tránh các mối giao tiếp với người nghiện khác.
Tất cả các bước trên đều phải phối hợp như một phương pháp nhịp nhàng giữa gia đình và bác sĩ chuyên ngành thực hiện. Không một bước đơn lẻ nào có thể mang lại hiệu quả.
Hiện nay nghiện heroin đã và đang được điều trị duy trì bằng uống Methadone thay thế rộng rãi và là một trong những phương pháp điều trị nghiện hiệu quả nhất.
Điều trị rối loạn sử dụng Methamphetamine
Loại ma túy kích thích thần kinh, phổ biến nhất là methamphetamine trong giới trẻ, một phần do hiểu biết chưa đầy đủ về loại ma túy nguy hiểm này. Sử dụng methamphetamine dài ngày vẫn gây ra cơn thèm những biểu hiện “thích thú” của nó gây ra. Tuy nhiên khi không thể đo lường liều lượng khi hít vào, methamphetamine gây tác động phóng thích quá nhiều dopamine nên không thể kiểm soát hành vi, quá nhiều triệu chứng ảo giác, hoang tưởng, từ đó người dùng rơi vào tình trạng “ngáo đá” rất nhiều nguy cơ mất an toàn tính mạng cũng như gây tội ác mà không kịp nhận ra.
Hiện tại chưa có thuốc chuyên khoa chống lại các tác động đặc biệt của Methamphetamine hoặc kéo dài thời gian không sử dụng methamphetamine dành cho người nghiện loại ma túy này. NIDA đã có nhiều công trình nghiên cứu tìm ra các loại thuốc tác động trên nhận thức và hành vi thông qua hoạt động của các vùng chức năng của não bộ.
Khi bắt đầu điều trị nghiện, các nhà nghiên cứu kiểm tra ảnh hưởng đặc trưng khả năng tiềm tàng của các tác động sinh học thần kinh, các tác động này có thể có tác động ngược lại các hậu quả sinh học kéo dài của methamphetamine. Các nhà khoa học cũng thử nghiệm các thuốc có triển vọng trong điều trị nghiện và các rối loạn tâm thần khác do methamphetamine gây ra. Đối với các triệu chứng ảo giác hoang tưởng do quá liều Methamphetamine thì việc chọn các loại thuốc chống loạn thần là cần thiết như những trường hợp cấp cứu trong chuyên khoa tâm thần.
Vấn đề đặt ra là điều trị lạm dụng methamphetamine thế nào không chỉ đặt ra cho các bác sĩ thực hành điều trị mà các nhà khoa học đã nghiên cứu từ rất sớm. Chúng tôi chỉ trích dẫn một số vấn đề “trong tầm tay” dựa trên những hiểu biết nhất định về các loại thụ thể (receptors), các chất vận chuyển thần kinh (neurotransmitters) và về dược học tâm thần (psychopharmachology), v.v…
* Hệ miễn dịch thần kinh:
Sử dụng methamphetamine dài ngày kèm theo sự hoạt động của tế bào thần kinh đệm, đây là tế bào điều chỉnh sự khích động trong hệ thần kinh trung ương. Các loại ma túy như ibudilast ( loại ma túy kháng viêm) và minocycline (kháng sinh nhóm tetracycline) được nghiên cứu về khả năng ức chế sự hoạt động của tế bào thần kinh đệm (nghĩa là ức chế sự khích động thần kinh).
* Tăng nhận thức:
Người sử dụng methamphetamine dài ngày thường có nhiều khó khăn về nhận thức như suy giảm khả năng ra quyết định và suy giảm khả năng ức chế hành vi. Một số loại thuốc được nghiên cứu sử dụng nhằm cải thiện khả năng nhận thức ở người dùng methamphetamine.
*Điều trị bằng đồng vận dopamine:
Tác động của các loại thuốc này dựa trên sự hoạt động của cùng loại thụ thể (recepror) đích của ma túy gây nghiện trong điều trị các loại ma túy khác như methadone và buprenorphine trong điều trị nghiện heroin và nicotine thay thế để ngưng hút thuốc lá. Methamphetamine tác động trên dopamine đích nên một số thuốc kích thích thần kinh kích hoạt thụ thể dopamine (đồng vận) và thường được sử dụng điếu trị ADHD đang được các nhà khoa học nghiên cứu cho ra loại thuốc tiềm năng điều trị cho người sử dụng methamphetamine.
* Các thuốc monoamine tác động đích (serotonine, norepinephrine, dopamine):
Các triệu chứng cơn cai methamphetamine tương tự như các biểu hiện của trầm cảm. Từ đây, các nhà nghiên cứu xem xét lợi ích của các thuốc chống trầm cảm tác động trên hệ thống serotonin và norepinephrine dùng chó người sử dụng methamphetamine.
* Hệ thống opioid:
Tác động khoái cảm của các loại ma túy gây nghiện có khuynh hướng kéo theo hệ thống các thuốc opioid. Loại thuốc thích hợp cho phân loại này gồm naltrexone (chất đồng vận opioid, hiện đang được nghiên cứu so sánh với thuốc chống trầm cảm bupropion và buprenorphine là chất đồng vận một phần của opioid.
* Hệ GABA và glutamate:
Một số loại thuốc có tác dụng phá vỡ sự cân bằng giữa kích thích và ức chế (điều chỉnh bởi chất chuyển vận thần kinh GABA và glutamate) đang được nghiên cứu để điều trị những rối loạn tâm thần do methamphetamine gây ra.
* Các nội tiết tố (hormones):
Nội tiết tố cholecystokin -8 và oxytocin cho thấy có triển vọng làm giảm đặc tính thỏa mãn (“tự thưởng thức” trong hoạt động của não bộ khi nghiện ma túy) của methamphetamine ở động vật.
Từ thực tế thăm khám, nhiều thân nhân bệnh nhân nghiện cho biết đã trải qua những “kỳ, đợt” điều trị tại một số cơ sở đều không đạt kết quả mong muốn sau “những hứa hẹn thành công”. Hy vọng những thông tin trên có thể giúp các bác sĩ và bạn đọc quan tâm về nghiện và điều trị nghiện nói chung, đặc biệt đối với các chất kích thích thần kinh một cách tổng thể hơn.
Trên đây là một số nhận định khái quát về điều trị lạm dụng Methamphetamine. Sẽ còn nhiều vấn đề cần được các bác sĩ chuyên khoa quan tâm một cách cụ thể hơn . Bạn đọc có thể liên hệ SĐT: 091 8332 893
Bs Phạm Văn Trụ. Nguyên PGĐ BV Tâm thần và Trưởng Nhóm hỗ trợ chuyên môn Chương trình Methadone Tp HCM
Tham khảo:
NIDA. National Instutue on Drugs Abuse advancing addiction science. What treatments are under development for methamphetamine use and addiction? Rechearch Report Series. Methamphetamine. Pharmacological Treatments. This page was last updated October 2019
