THUỐC CHỐNG LOẠN THẦN LIÊN QUAN GIA TĂNG ĐƯỜNG HUYẾT Ở BỆNH NHÂN ĐÁI THÁO ĐƯỜNG LỚN TUỔI.

Theo kết quả một nghiên cứu đăng trên Tạp chí Archives of Internal Medicine ngày 27/7/2009, bệnh nhân đái tháo đường (ĐT Đ) lớn tuổi được chỉ định dùng thuốc chống loạn thần  (CLT) lần đầu tiên có nguy cơ tăng đường huyết, đặc biệt trong 2 tuần lễ đầu. Tỷ lệ tăng đường huyết ở những bệnh nhân này là 50% cao hơn so với số bệnh nhân nhóm chứng không sử dụng thuốc CLT này trong thời gian ít nhất 6 tháng theo dõi.

Ts Lorrain L. Lipscombe, Viện Khoa học đánh giá lâm sàng Trường ĐH Toronto và Viện Nghiên cứu Phụ nữ thuộc Women’s College Hospital Toronto cho biết: “Kết quả trên lưu ý các bác sĩ cần tỉnh táo đặc biệt trong theo dõi nồng độ đường huyết ở người lớn tuổi ĐT Đ khi phải dùng thuốc CLT”. “ Nếu bạn sắp bắt đầu dùng một trong các loại thuốc CLT (sau đây) cho bệnh nhân ĐT Đ lớn tuổi, bạn cần chú ý kiểm soát ĐT Đ khi bắt đầu chỉ định và cả sau khi điều trị”.

Bệnh nhân ĐT Đ lớn tuổi ít thông báo triệu chứng

Bệnh nhân ĐT Đ lớn tuổi thường không được kiểm soát tốt như bệnh nhân ít tuổi hơn. “1/ 3 bệnh nhân lớn tuổi có thể ít thông báo sớm triệu chứng như tiểu đêm nhiều hoặc mất nước, họ dễ bị rối loạn chuyển hóa nhiều hơn khi bắt đầu dùng thuốc CLT. Nghiên cứu này bao gồm 13,817 bệnh nhân >= 66 tuổi mắc bệnh ĐT Đ từ trước và bắt đầu dùng thuốc CLT trong khoảng thời gian từ1/4/2002 đến 31/3/2006 và được theo dõi trong thời gian trung bình 2 năm.

Thuốc CLT là các loại không điển hình (thế hệ mới): olanzapine, biệt dược Zyprexa Hãng Lilly; quetiapine, biệt dược Seroquel hãng AstraZeneca, risperidone, biệt dược Risperdal Hãng Janssen và một số loại thuốc CLT thế hệ cũ. Các nhà nghiên cứu phân chia các loại thuốc này vào các nhóm bệnh nhân đang dùng, đã dùng (từ 15 đến 180 ngày trước khi tiến hành theo dõi nghiên cứu) hoặc đã dùng trước một thời gian dài ( hơn 180 ngày trước). Bệnh nhân cũng được phân loại nhóm dùng 1 thuốc CLT trước khi tiến hành theo dõi (sử dụng lần đầu) và nhóm dúng hơn 1 loại thuốc CLT trước khi tiến hành theo dõi ( đã và đang sử dụng ).

Bệnh nhân được chia thành nhóm điều trị insulin (14.4%), nhóm dùng thuốc uống hạ đường huyết (45.5%) và nhóm không điều trị ĐT Đ (40.2%).

Phần lớn các trục trặc xảy ra trong 2 tuần lễ đầu

Sử dụng nhiều dữ kiện khác nhau, các nhà nghiên cứu đã xác định số bệnh nhân nhập viện hoặc khám cấp cứu vì tăng đường huyết hoặc vì các vấn đề liên quan. Đối với từng trường hợp nhập viện, lựa chọn kiểm soát 10 bệnh nhân tương xứng về tuổi, giới, số năm tham gia nghiên cứu và thời gian theo dõi.

Kết quả 1515 bệnh nhân (11.0%) nhập viện vì tăng đường huyết. Trong số này 479 bệnh nhân (24.1%) dùng insulin, 823 bệnh nhân ( 13.1%) uống thuốc hạ đường huyết và 213 bệnh nhân (3.8%) không điều trị ĐT Đ.

So sánh bệnh nhân không dùng thuốc CLT trong thời gian 180 ngày trước với bệnh nhân có dùng cho thấy kết quả chung khả năng đường huyết cao hơn ( tỷ lệ hiệu chỉnh 1.50; 95% CI, 1.29 – 1.74; p<.001).

Tỷ lệ hiệu chỉnh là 1.40 trong nhóm bệnh nhân dùng insulin điều trị, 1.39 trong nhóm dùng thuốc uống hạ đường huyết, và 2.43 trong nhóm không điều trị ĐT Đ.

Gần như 70% bệnh nhân sử dụng thuốc CLT lần đầu có tăng đường huyết trong thời gian 14 ngày đầu. Kết quả còn cho thấy tất cả các loại thuốc CLT đều có nguy cơ tăng đường huyết, giống nhau ở cả loại CLT thế hệ mới và cũ. Theo Ts Lipscombe, hiệu quả của các thuốc CLT trên nồng độ dopamine mà theo các nghiên cứu trước đây cho rằng hiệu quả đó giữ vai trò điều hòa nồng độ glucose trong máu là một cơ chế tiềm tàng. Các nghiên cứu khác cho rằng các thuốc CLT có thể tác động lên sự tiết insulin.

Mặc dù có một số chứng cứ cho thấy sử dụng các thuốc CLT có thể tăng nguy cơ đái tháo đường ở bệnh nhân TTPL trẻ tuổi, nhưng đây là nghiên cứu đầu tiên xem xét tác động của các loại thuốc CLT này ở bệnh nhân ĐT Đ lớn tuổi. Trong số bệnh nhân tham gia nghiên cứu từ 65 tuổi trở lên có hơn 45% bệnh nhân ĐT Đ.

Các thuốc chống loạn thần được chỉ định quá nhiều…

Các thuốc CLT được sử dụng với số lượng nhiều trong thập kỷ trước. Lý do phổ biến nhất là các thuốc này dùng kiểm soát triệu chứng rối loạn hành vi ở bệnh nhân sa sút tâm thần lớn tuổi và nhiều người trong số họ bị suy giảm nhận thức. Gần đây thuốc CLT được kê toa nhiều hơn nữa có thể vì loại thuốc CLT thế hệ mới ít tác dụng phụ hơn các thuốc CLT thế hệ cũ.

Các thuốc CLT này có thể dùng chữa triệu chứng rối loạn hành vi ở người cao tuổi mà  bệnh nhân và người thân đều lo lắng đau khổ. “Không phải vì vậy mà không nên dùng  khi thật sự cần thiết vì thuốc CLT rất hiệu quả trong kiểm soát triệu chứng loạn thần”. Tuy nhiên, các tác giả cho rằng theo quan niệm lạm dụng thuốc CLT và hiệu quả mang lại con bàn cãi, thì kết quả của nghiên cứu này có thể nâng cao ý thức về khả năng gây tác hại của các thuốc CLT.

Các bác sĩ nên xem xét phương pháp tiếp cận điều trị khác cho bệnh nhân ĐT Đ lớn tuổi. “Chúng tôi khuyến khích các bác sĩ nghĩ đến phương pháp khác- hoặc dùng thuốc hoặc không, chúng tôi hiểu sự lựa chọn này có thể phải có nhiều thời gian hơn một chút và mất công sức hơn nhưng ít nhất sự thay đổi chỉ định điều trị đã được xem xét ở đối tượng dễ mắc thêm bệnh khác”.

Nhìn nhận thận trọng các kết quả nghiên cứu

Ts Johon W. Newcomer, Trung tâm Nghiên cứu Lâm sàng Trường ĐH Y Khoa Washington, St.Louis, Missouri nói kết quả của nghiên cứu này nên được xem xét một cách cẩn thận và chỉ ra rằng với mỗi nhóm điều trị ĐT Đ, những bệnh nhân dùng thuốc CLT già hơn và bệnh nặng hơn các nhóm chứng.

Ts Newcomer cho biết việc sử dụng các thuốc CLT có thể góp phần vào nguy cơ ĐT Đ và làm mất ổn định tình trạng ĐT Đ không còn là vấn đề nghi ngờ nữa. “Nhưng kết luận nóng vội rằng các thuốc CLT khích động dồn dập hàng loạt cuộc thăm khám cấp cứu trong tháng đầu dùng thuốc thì cần được giải thích một cách thật cẩn thận”.

Ts Newcomer nhấn mạnh rằng nếu các triệu chứng loạn thần ở người già không kiểm soát được thì nên cho họ nhập viện, nghĩa là giúp họ trở lại thân thiện với mọi người chung quanh. Một sự kiện như vậy chính nó đòi hỏi phải thật khéo léo trong điều kiện có sự gia tăng các nguy cơ xấu khác cho sức khỏe.

Để trả lời những đề xuất sử dụng phướng pháp tiếp cận điều trị khác cho bệnh nhân ĐT Đ lớn tuổi khi có triệu chứng loạn tâm thần, Ts Newcomer cho biết có một vài lựa chọn hiếm hoi và lưu ý rằng hiện tại FDA chưa chấp thuận chỉ định thuốc CLT trong điều trị rối loạn hành vi ở bệnh nhân sa sút tâm thần. “Hiệu quả của thuốc CLT được đánh giá quá cao, các bác sĩ lâm sàng đã liều lĩnh tìm hiểu hàng ngày và không thể không ra chỉ định sử dụng hoặc không thể cẩn thận như chúng ta nghĩ”.

Bs Phạm Văn Trụ PGĐ Bv TT Tp Hồ Chí Minh

Theo Pauline Anderson. Antipsychotic Linked to Increased Risk for Hyperglycemia in Seniors With Diabetes. Arch Intern Med. 2009;169:1282-1289.Abstract.