Dân s�?trái đất đã và đang già đi, t�?l�?người cao tuổi �?nước ta bắt đầu tăng kéo theo các bệnh tâm thần, thần kinh khác nhau và nhu cầu s�?dụng thuốc chuyên khoa tâm thần cũng tăng theo. Tuy nhiên, bên cạnh những hiệu qu�?đạt được, các loại thuốc chuyên khoa tâm thần trên còn gây  ra các tác dụng ph�?mà c�?các bác sĩ và người bệnh đều không mong muốn. Nhiều nghiên cứu v�?các nguy cơ do tác dụng ph�?gây ra đã được công b�?t�?rất sớm như những yếu t�?thúc đẩy nghiên cứu ch�?tạo các loại thuốc mới và thúc đẩy, khuyến cáo các bác sĩ và c�?người bệnh nhận thức đầy đ�?các nguy cơ khi kê toa điều tr�?

Theo một nghiên cứu tổng phân tích (meta-analysis) đăng trên tạp chí Archive of Internal Medicine s�?23 tháng 11 / 2009 cho biết bệnh nhân lớn tuổi s�?dụng các thuốc hướng thần như các loại an thần gây ng�? thuốc chống trầm cảm, các thuốc nhóm benzodiazepine có nhiều nguy cơ b�?té ngã.

S�?liên quan giữa các thuốc an thần gây ng�?và té ngã �?bệnh nhân lớn tuổi không có gì mới, nhưng theo Carlos Marra, Ts Y Dược khoa, ông rất ngạc nhiên khi các loại thuốc trên vẫn thường xuyên được kê toa. “Ngay c�?khi thông tin này được các bác sĩ hiểu và lựa chọn t�?lâu nhưng việc s�?dụng các thuốc này không giảm và do đó nguy cơ té ngã �?những bệnh nhân lớn tuổi cũng không giảm�?

Một ngạc nhiên khác được phát hiện trong tổng phân tích này là không có mối liên h�?giữa té ngã và s�?dụng  các loại thuốc ng�? Tuy nhiên kết qu�?này có th�?ph�?thuộc nhiều  hơn vào s�?lượng mẫu nghiên cứu và s�?thay đổi trong thiết k�?nghiên cứu hơn là bất kỳ�?s�?thật còn thiếu trong nguy cơ  té ngã. Ts Marra “không bác b�?gi�?thuyết liên quan giữa thuốc ng�?và té ngã, nhưng theo ông, phải nghiên cứu nhiều hơn, nghiên cứu tiến cứu nếu có th�?được đ�?tách bạch có hay không  mối liên quan này và còn sớm đ�?nói không có mối liên quan giữa thuốc ng�?và té ngã �?bệnh nhân ớn tuổi dùng thuốc chuyên khoa tâm thần�?

Ts Marra và các đồng tác gi�?cho rằng đây là lúc cung cấp kết qu�?tổng phân tích cập nhật đã được công b�?t�?năm 1999, bao gồm các nghiên cứu t�?1966 đến 1996 của Leizig RM & cs ( J Am Geriatr Soc. 1999;47:30-50 ). Các nghiên cứu trên đã phát hiện chắc chắn có mối liên quan giữa các thuốc chuyên khoa tâm thần và s�?té ngã �?bệnh nhân cao tuổi. Ts John C. Woolcott đã thu thập 11,118 bài báo cáo nghiên cứu t�?năm 1996 đến 2007 và loại ra còn 22 nghiên cứu đ�?tiêu chuẩn đ�?tổng phân tích, với 79,081 bệnh nhân t�?60 tuổi tr�?lên và được cung cấp thông tin v�?09 loại thuốc chuyên khoa tâm thần.

Các nghiên cứu đ�?tiêu chuẩn trong tổng phân tích này là các nghiên cứu cho kết qu�?s�?liệu gốc với các phương pháp th�?nghiệm kiểm soát ngẫu nhiên hoặc đoàn h�? ca kiểm soát lâm sàng hoặc nghiên cứu cắt ngang; tất c�?đều đánh giá mối liên quan giữa s�?dụng thuốc và té ngã �?bệnh nhân trên 60 tuổi. Tuy nhiên, phương pháp th�?nghiệm kiểm soát lâm sàng không ngẫu nhiên cũng đ�?tiêu chuẩn đặt ra. S�?dụng phương pháp bayesian, các tác gi�?tính toán t�?l�?chênh giữa tên thuốc hoặc nhóm được dùng và kh�?năng xảy ra té ngã.

Sau khi loại b�?các trường hợp không hợp l�? các thuốc an thần, thuốc ng�? thuốc nhóm benzodiazepine và các thuốc chống trầm cảm được được phát hiện có liên quan một cách có ý nghĩa đối với té ngã.

Nguy cơ té ngã với các thuốc s�?dụng

CI: khoảng tin cậy

Mặc dù các thuốc chống loạn thần có liên quan ý nghĩa với té ngã trong một phân tích gồm một biến s�?ph�?thuộc và mối liên h�?này không có ý nghĩa lâu dài trong phân tích. Tương t�? các thuốc lợi tiểu, thuốc ức ch�?beta cũng không có mối liên quan với té ngã, nhưng các thuốc h�?huyết áp có liên quan với nguy cơ té ngã cao.

Các tác gi�?lưu ý s�?phân loại nghiên cứu theo mẫu dân s�?nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu ch�?cho kết qu�?khác biệt t�?l�?chênh ( đ�?lệch) nh�? Tuy nhiên trong các nghiên cứu mà dân s�?nghiên cứu được nhận định điều tr�?tốt và chắc chắn có té ngã, thì các thuốc an thần, thuốc ng�? chống loạn thần, thuốc chống trầm cảm, các thuốc nhóm benzodiazepine, thuốc chống viên non-steroid có liên quan tới s�?gia tăng nguy cơ té ngã.

Với các kết qu�?khác nhau trong các nhóm thuốc đặc biệt, nghiên cứu này nhắc lại s�?thận trọng cần thiết khi kê toa các loại thuốc đó cho bệnh nhân lớn tuổi. Hy vọng các nghiên cứu tương lai trong lĩnh vực này có th�?đầy đ�?hơn với mẫu dân s�?lớn hơn �?c�?công đồng và �?những bệnh nhân phải sóc lâu dài; theo cách đó, chất lượng thông tin v�?té ngã s�?được chuẩn hơn. Như vậy kết qu�?tìm được s�?có giá tr�?cho bác sĩ khi quyết định kê toa s�?dụng loại thuốc nào.

Thuốc an thần được s�?dụng quá mức

Gs Ts Mary E.Tinetti Trường Y khoa Yale, New Haven bang Connecticut, người không tham gia nghiên cứu này nhận xét: “Đây là một nghiên cứu xuất sắc, các tác gi�?đã thật s�?c�?gắng tách biệt các hiệu qu�?của các thuốc k�?trên và tìm hiểu các yếu t�?khác (các tác dụng ngoài ý muốn do thuốc gây nên)�? “thuốc an thần được dùng quá nhiều �?tất c�?các lứa tuổi, đặc biệt �?người già�?và “thường là do đòi hỏi của người bệnh đ�?d�?ng�?và tr�?nên ph�?thuộc vào thuốc�?

Lợi ích có nhiều hơn nguy hại?

Thuốc chống trầm cảm và thuốc h�?huyết áp rất quan trọng trong tr�?liệu, nhưng điều quan trọng nhất là các bác sĩ  nắm được thông tin của nghiên cứu tổng phân tích này, và người bệnh có cần thiết thuốc này hay không và t�?l�?nguy cơ ( té ngã)và lợi ích điều tr�?th�?nào.

Gs John Newcomer,MD và Gs Gregory B. Couch, Trường ĐH YK Washington, St.Louis, Missouri, G Đ Trung tâm nghiên cứu lâm sàng cho biết bệnh nhân sa sút tâm thần lớn tuổi thường được kê toa các thuốc chống loạn thần. Không có thuốc “chính thức�?cho ch�?định này, nhưng bác sĩ chuyên khoa tâm thần và thân nhân bệnh nhân đều nhận thức đây là một vấn đ�?rất phức tạp. Người bệnh có th�?có kh�?năng gây hại cho chính h�?và cho người khác hoặc chúng ta có th�?d�?can thiệp với kh�?năng của h�?đ�?nhận được s�?chăm sóc tốt nếu bác sĩ không biết được tác hại do thuốc gây ra khi nào.

Quan trọng là nhận định rất cẩn thận giữa nguy cơ (té ngã) và lợi ích

Ts Newcomer không tham gia nghiên cứu này cũng nhất trí với Ts Tinetti rằng có l�?vấn đ�?quan trọng nhất là đánh giá nguy cơ và lợi ích khi dùng thuốc tâm thần cho người cao tuổi. H�?là nhóm bệnh nhân rất nhiều nguy cơ té ngã, chúng tôi luôn thông báo v�?nguy cơ này, nhưng nhân viên chăm sóc và thân nhân bệnh nhân sa sút tâm thần cũng cần nhận thức sâu sắc vấn đ�?quan trọng này khi s�?dụng thuốc tâm thần cho người cao tuổi.

Thực t�?lâm sàng cho thấy nhiều trường hợp bệnh nhân cao tuổi được s�?dụng các thuốc chuyên khoa tâm thần không được căn dặn đầy đ�?các nguy cơ xảy ra các tác dụng ph�?mà hậu qu�?là té ngã do h�?huyết áp tư th�?đứng. Và có th�?còn nhiều trường hợp chưa té ngã  được cấp cứu không được thông báo. Nhiều bệnh lý khác kèm theo chưa được phát hiện hay kiểm soát, dược động học và s�?tương tác phức tạp của các thuốc chuyên khoa tâm thần góp phần quan trọng vào hậu qu�?té ngã khi các bác sĩ chưa nhiều kinh nghiệm s�?dụng.

S�?dụng thuốc chuyên khoa tâm thần không đơn giản �?mỗi lứa tuổi khác nhau, đặc biệt là �?người cao tuổi. Loại thuốc nào cũng có ch�?định �?các trạng thái bệnh lý khác nhau và thuốc chuyên khoa tâm thần, dù có nhiều nguy cơ tác hại trên h�?thần kinh và hoạt động tâm thần của con người, chúng vẫn không th�?thiếu được trong c�?cấp cứu lẫn điều tr�? Bác sĩ mong muốn bệnh nhân tuân th�?điều tr�? tương t�?bệnh nhân mong muốn bác sĩ tuân th�?quy ch�?kê toa: hiệu qu�? an toàn và hợp lý.

Bs Phạm Văn Tr�?PG Đ BV TT Tp HCM

Tài liệu tham khảo:
1.Benjamin C. Grasso, MD. Avoiding Medication Errors in Psychiatry. From MedscapeCME Pharmacists.
2.George W. Arana, Jerrold F. Rosenbaum. Handbook of Psychiatric Drug Therapy. Lippincott Williams & Wilkins. Philadelphia. 2000.
3.Psychotropic Medications Associated With falls in Eldery Patients. Norra MacReady. MedscapeCME Clinical Biefs. Arch Intern Med. 2009;169;1952-1960.

The post THUỐC CHUYÊN KHOA TÂM THẦN & BỆNH NHÂN LỚN TUỔI appeared first on Bệnh Viện Tâm Thần TP. HCM.