Điều tr�?dược lý dùng trong nội khoa có th�?gây những tác dụng ph�?trên tâm thần giống như những triệu chứng gặp trong bệnh lý tâm thần. Tác dụng ph�?trên tâm thần có th�?xảy ra khi ngừng thuốc, khi ng�?độc và ngay c�?�?liều điều tr�?thông thường. Những thuốc có th�?dẫn đến trầm cảm, lo âu, hay những hội chứng loạn thần bao gồm corticosteroid, isotretinoin, L-dopa, mefloquine, interferon-?, và những steroid đồng hóa, cũng như một s�?loại thuốc bán không cần toa (OTC). Tác dụng ph�?tâm thần (Psychiatric Side-Effects �?PSEs) thường khó chẩn đoán và có th�?rất có hại cho bệnh nhân. PSEs được bàn luận trong bài báo này cũng như những đầu mối đ�?chẩn đoán s�?giúp d�?dàng cho việc xác định chúng.

TỔNG QUAN:

PSEs có th�?gây ra bởi những tr�?liệu dược lý của những bệnh cơ th�? Biểu hiện lâm sàng thường tương t�?những hội chứng tâm thần t�?phát (chẳng hạn những bệnh xảy ra t�?nhiên, t�?phát). PSEs có th�?xảy ra �?liều thường dùng, hoặc do ng�?độc, hoặc (ngay c�? sau khi đã ngừng s�?dụng thuốc. PSEs có th�?ch�?là chứng lo âu “nhẹ�?đến s�?lú lẫn trầm trọng, và c�?những trường hợp t�?t�?(được cho là có liên quan tới việc s�?dụng thuốc) đã từng được báo cáo.

DSM-IV định nghĩa hàng tá những loại PSE, cùng với s�?rối loạn này và với thuốc hoặc chất có liên quan, chẳng hạn �?chứng mất trí nh�?kéo dài do thuốc an thần, gây ng�?và giải lo âu�? S�?phân loại trong DSM-IV bao gồm những thuốc tr�?liệu, thuốc gây nghiện và những chất khác. ICD thì phân loại rất giống với DSM-IV, ch�?khác một ít v�?thuật ng�?trong mã phân loại.

S�?thách thức của PSEs trong thực hành hằng ngày là s�?khó khăn trong việc nhận ra những tình huống nhiều nguy hiểm và thường xuyên này. Chẩn đoán v�?PSEs đưa ra những yêu cầu như chẩn đoán của bất k�?dấu hiệu hay triệu chứng tâm thần nào, điều này có nghĩa là bác sĩ lâm sàng phải xem xét một danh sách dài hơn của các chẩn đoán phân biệt. Những khái niệm sau cho thấy giống như các khái niệm khác v�?tác dụng ph�?của thuốc:

–    S�?tiếp xúc (exposure): khoảng thời gian bệnh nhân tiếp xúc với thuốc b�?cho là gây ra PSE.
–    Sự�?ngưng thuốc (dechallenge) (b�?nghi ng�?gây PSEs): cần lưu ý đến s�?thuyên giảm các PSEs
Nếu có “Sự�?ngưng thuốc dương tính�?(positive dechallenge) có nghĩa là có s�?thuyên giảm ngay PSEs.
–    S�?th�?lại (rechallenge): s�?dụng lại thuốc b�?nghi ng�?gây PSEs

S�?th�?lại dương tính (positive rechallenge) có nghĩa là triệu chứng của PSE tái xuất hiện ngay khi dùng lại thuốc b�?nghi ng�?gây PSE. Thuốc cần được xem xét có gây ra PSE  là thuốc có tiếp xúc dương tính, s�?ngưng thuốc dương tính và s�?th�?lại dương tính.

Điều quan trọng của PSEs liên quan đến mức đ�?gây hại và t�?l�?(cao) của chúng. Có hai thí d�?là reserpin và corticosteroids. Reserpin có th�?gây rối loạn khí sắc �?10% đối tượng điều tr�? Với corticosteroids, 6% bệnh nhân có PSEs.

Trọng tâm của bài này là các PSEs như trầm cảm, lo âu và những tình trạng loạn thần, nhưng một s�?PSEs khác cũng được lưu ý. Một bảng tóm tắt PSEs được trình bày và vài ví d�?minh họa. Thêm nữa, vấn đ�?chẩn đoán cũng được bàn luận đ�?giúp d�?dàng xác định các PSE trong nội khoa. Các PSEs do các thuốc hướng tâm thần (như thuốc chống trầm cảm, giải lo âu, chống loạn thần, ổn định khí sắc) không được đ�?cập �?đây, vì các loại thuốc này tác động trực tiếp trên h�?thần kinh và do đó có l�?gây ra nhiều hơn các PSE nữa.

Cơ ch�?của các PSE :

Cũng như với các loại phản ứng ph�?khác, cơ ch�?dược lý (của PSEs) được chia ra theo bản chất dược lực học (pharmacodynamic) và dược động học (pharmacokinetic) của chúng. Những yếu t�?đặc biệt của bệnh nhân cũng dẫn đến PSEs.

Cơ ch�?dược lý :

Thuốc dùng trong điều tr�?bệnh có th�?làm thay đổi h�?thống dẫn truyền thần kinh (thuốc hướng tâm thần). Những kiểu tác động có th�?bao hàm một ảnh hưởng trực tiếp trên những chất dẫn truyền thần kinh, như các chất thuộc v�?dopaminergic trong điều tri bệnh Parkinson. Tr�?liệu bằng Interleukin (IL) là một ví d�?khác v�?ảnh hưởng trực tiếp bởi vì IL cũng bao gồm trong s�?dẫn truyền thần kinh cũng như  các chức năng cơ th�?khác. Những thuốc khác  ảnh hưởng trên h�?thống dẫn truyền thần kinh bằng nhiều cách gián tiếp khác nhau, như là corticosteroids và các steroid giới tính.

Người ta quan tâm so sánh kiểu tác động của những thuốc không hướng thần với những cơ ch�?bệnh sinh đã được thừa nhận của những rối loạn tâm thần. Thực vậy, cơ ch�?của PSEs thì thỉnh thoảng lại tương thích với một gi�?thiết cho những hội chứng t�?phát tương ứng. Chẳng hạn, ảo giác và hoang tưởng do các chất đồng vận dopamin (L-dopa) thì rõ ràng nằm trong phạm vi của gi�?thuyết dopaminergic trong bệnh tâm thần phân liệt. Trường hợp này rõ ràng có mối liên quan giữa gi�?thuyết v�?bệnh và cơ ch�?đã được thừa nhận của một tác dụng ph�? Trong ví d�?khác, trầm cảm là tác dụng ph�?của interferons, mối liên quan này không d�?gì xác định. Stress và trầm cảm hiệp với gia tăng nồng đ�?tuần hoàn của các cytokin như IL-1?, IL 6, ?-IFN, những protein pha cấp dương tính (positive acute-phase proteins) và s�?tăng hoạt tính của trục dưới đồi-tuyến yên-thượng thận. S�?hoạt hóa miễn dịch gây ra những s�?thay đổi hóa học thần kinh và phản ứng giống như với stress (Stress-like behavioral) �?thú vật. Một s�?hiệp đồng của nồng đ�?những cytokin tiền viêm và những rối loạn trầm cảm ch�?yếu đã được báo cáo �?những bệnh nhân trầm cảm có nồng đ�?cao IL-1? trong dịch não tủy, nồng đ�?thấp IL-6 và nồng đ�?không thay đổi của yếu t�?gây hoại tử�?khối u ? (TNF-? ). Một mối tương quan dương tính đã được tìm thấy giữa mức IL-1?/huyết tương và mức đ�?trầm trọng của trầm cảm. Những nghiên cứu khác chứng minh rằng thuốc chống trầm cảm tác động trên s�?điều biến miễn dịch thần kinh (neuroimmunomodulation), và cũng đã cho thấy thay đổi các cytokine v�?phía giảm sản sinh các cytokin tiền viêm.

Cơ ch�?dược lực:

Cơ ch�?dược lực thích hợp khi PSE được biết theo sau đường cong đáp ứng với liều. Một s�?thanh thải thấp tương ứng cơ ch�?dược lực chính gây ra PSEs, nghĩa là những thay đổi khác trong vấn đ�?dược lực của thuốc được cho là ít thích hợp. Tình trạng bệnh, tính đa hình của h�?thống men gan và s�?tương tác thuốc đưa đến s�?ức ch�?chuyển hóa thuốc là những lý do chính của một s�?giảm thanh thải.

S�?ức ch�?chuyển hóa do tương tác thuốc là vấn đ�?chính thông thường không ch�?thích hợp cho các PSEs mà còn cho những loại tác dụng ph�?khác nữa. Nhiều thuốc ức ch�?một hoặc nhiều con đường của s�?chuyển hóa �?gan. Những enzyme của h�?CYP450 chuyển hóa những chất nền (substrate) nội sinh cũng như ngoại sinh (như những chất độc và thuốc). Thuốc được chuyển hóa bằng một hoặc nhiều phương thức chuyển hóa khác nhau. Khi tất c�?những cách thức chuyển hóa của thuốc b�?ức ch�? nồng đ�?thuốc s�?gia tăng, lúc đó tác dụng ph�?của thuốc s�?xảy ra.

Những thuốc chống nấm ức ch�?vài phương thức chuyển hóa của mefloquine, như là CYP450 3A4. Mặc dù mefloquine ít gây tác dụng ph�?�?liều phòng bệnh (liều thấp), nhưng nguy cơ s�?cao hơn nếu nồng đ�?mefloquine trong máu cao. S�?dụng kháng sinh nhóm macrolide cùng với Mefloquine s�?làm tăng nồng đ�?mefloquine, do macrolide ức ch�?CYP450 3A4. Do đó PSEs trầm trọng  có th�?xảy ra �?liều thường dùng của c�?hai thuốc này.

Những yếu t�?nguy cơ :

Cơ ch�?PSEs đặc hiệu được định nghĩa chính xác là những yếu t�?nguy cơ liên quan đến người bệnh. Những yếu t�?nguy cơ gây PSEs này có th�?là những yếu t�?liên quan thuốc hay bệnh nhân (bảng 1).

Bảng I: Các yếu t�?nguy cơ gây PSEs

Đa hóa tr�?liệu là một trong những yếu t�?nguy cơ quan trọng nhất do điều tr�?gây ra PSEs, vì s�?phối hợp của các tác dụng dược lý hay s�?ức ch�?chuyển hóa (của nhiều thuốc dùng cùng lúc). S�?phối hợp hiệu qu�?dược lý được minh họa khi kê đơn cùng lúc biperiden và clozapine. C�?hai thuốc này đều có tác dụng anticholinergic nên s�?gây ra tác dụng ph�?v�?hiệu qủa anticholinergic lớn hơn khi được dùng cùng lúc so với khi s�?dụng đơn độc từng thuốc. Đa hóa tr�?liệu cũng cho thấy hình ảnh s�?chậm chuyển hóa của nhiều thuốc, khi mà s�?chuyển hóa thuốc �?gan b�?ức ch�? Có nhiều chất thuốc gây ức ch�?s�?chuyển hóa �?gan như : omeprazole, cimetidine, thuốc kháng nấm, kháng virus. Chất ức ch�?enzyme kh�?HMG-CoA(3-hydroxy-3-methylglutaryl coenzyme A) như statins, thuốc chữa tăng huyết áp, thuốc chống động kinh, chống trầm cảm, nước qu�?bưởi (grape-fruit juice) và nhiều hợp chất khác nữa. Trong thực hành người ta không th�?nh�?hết các chất nền của các isoenzyme CYP450, những chất ức ch�?hay cảm ứng men. Tuy nhiên có những bảng tóm tắt, những phần mềm giúp lấy được những thông tin nhanh v�?những tương tác thuốc đ�?tránh được việc gây ra PSEs. Nhiều PSEs thì ph�?thuộc vào liều lượng thuốc vì th�?nguy cơ s�?gia tăng với những yếu t�?làm tăng nồng đ�?của thuốc. �?người vùng Kap-ka có 7% dân s�?không có hoặc có hoạt tính yếu enzyme CYP450 2D6 và khoảng t�?12% – 22% người châu Á không có hoặc có hoạt tính yếu enzyme CYP450 2C19.

Chẩn đoán và chẩn đoán phân biệt :

Chẩn đoán những PSE có th�?là một s�?khó khăn. Những biểu hiện lâm sàng của trầm cảm, lo âu hay loạn thần của các PSE  gặp trong phần lớn các tiêu chuẩn chẩn đoán của DSM-IV cho các hội chứng bệnh t�?phát tương t�? Do đó, bất k�?triệu chứng hay hội chứng tâm thần nào cũng có th�?được xem như  là do PSEs cho đến khi nào có chứng c�?ngược lại.

Một trường hợp đơn giản là triệu chứng tâm thần khác thường được quan sát thấy trên một người đã bắt đầu (hay đã ngừng) một việc điều tr�?gần đây và đã không có s�?mất bù tâm thần trước và cũng không có bằng chứng một s�?nhạy cảm đ�?phát triển một s�?mất bù như vậy. Thường khó khăn là khi người đó đã từng chịu nhiều s�?mất bù v�?những rối loạn tâm thần và có phát triển một s�?tái phát bệnh cho thấy trường hợp lâm sàng của nó trong một cách tương t�?như cách đã biết v�?vấn đ�?này. Trong trường hợp này PSE có th�?d�?dàng b�?b�?qua, nghĩa là vai trò của một tr�?liệu  như là yếu t�?thích hợp khó được xác định. Trường hợp khác nữa là một rối loạn (chức năng) cơ th�?cũng có th�?gây ra những dấu hiệu tâm thần. Chẳng hạn nhà lâm sàng s�?không th�?nào xác định hoặc là một trường hợp trầm cảm liên quan đến bệnh xơ cứng rải rác hay là tr�?liệu corticoid. Một ví d�?khác là bệnh nhân sốt rét dùng mefloquine và có biểu hiện sảng, vậy thì sảng là do bệnh sốt rét hơn hay là do thuốc mefloquine hơn?

S�?kiện nhập viện vì một bệnh nặng tạo thành một chuỗi (yếu t�?: trong khoa săn sóc tích cực, bênh nhân tiếp xúc với s�?đau đớn, s�?giấc ng�? môi trường không bình thường và mối đe dọa b�?tàn tật hay cái chết do bệnh tật. Trong tất c�?những điều này khó mà phân biệt được những dấu hiệu tâm lý là do thuốc hay do phản ứng gây ra. Những trường hợp bệnh phức tạp nhận nhiều thuốc điều tr�? một s�?bệnh nhân có th�?nhận thuốc chống loạn nhịp, thuốc giãn ph�?quản, thuốc giảm đau, kháng sinh, các benzodiazepine, và nhiều thuốc khác. Trong s�?những tình huống phức tạp này khó có th�?xác định một nguyên nhân đơn độc nào là nguyên nhân gây ra PSEs. Song, việc làm một chẩn đoán như vậy là cần thiết. Chẳng hạn, trong bệnh lupus đ�?toàn thân, PSEs có th�?do liệu pháp corticosteroid nhưng cũng có th�?do chứng viêm não lupus; nguyên nhân sau thì kèm theo mức cao kháng th�?với P ribosomal protein, c�?trong dịch não tủy và trong huyết thanh. Chẩn đoán phần này là thích hợp vì liều cortcoid có th�?cần thiết được gia tăng.

Những chẩn đoán phân biệt các PSEs được tóm tắt �?bảng II. Bệnh s�?và thời gian dùng thuốc là công c�?hàng đầu đ�?chẩn đoán một PSEs. Khi tất c�?những điều k�?trên đã có, một tiền s�?bệnh với s�?tiếp xúc dương tính (positive exposure), s�?ngừng thuốc dương tính và s�?th�?lại dương tính cho thấy một kh�?năng cao của mối liên kết nguyên nhân giữa một dấu hiệu bệnh tâm thần với thuốc được kê đơn s�?dụng.
Một PSE có th�?khác với một hội chứng tâm thần t�?phát v�?khoảng thời gian (phát sinh bệnh), vì khoảng thời gian phát sinh PSEs liên quan nhiều hơn với s�?hiện diện hay s�?ngừng tác nhân gây ra s�?khó chịu. Khi tr�?liệu được cho là gây ra PSEs được ngưng lại, những triệu chứng hành vi thường thuyên giảm trong vài ngày đến vài tuần tu�?thuộc vào thời gian bán hủy thuốc hay s�?hiện diện của hội chứng cai thuốc. Trong những trường hợp phức tạp do s�?dụng nhiều thuốc, nếu thời gian dùng thuốc không th�?giúp xác định thuốc nào gây ra tác dụng ph�? một th�?nghiệm s�?được làm bằng cách thay một trong s�?những thuốc nghi ng�?bằng thuốc khác được biết có ít nguy cơ gây PSEs hơn.
Một vấn đ�?khác v�?thời gian liên quan đến điều gì có th�?xảy ra sau khi ngưng tr�?liệu. Điều này có th�?được minh ho�?bằng một trường hợp sau: một bệnh nhân nam cao tuổi đã dùng thuốc St.John’s wort (là dịch chiết chuẩn hóa hạt cây Griffonia simplicifolia chứa >95% 5-HTP khan) trong  4 tháng và bệnh trầm cảm của ông ta có được cải thiện một phần. Liều (thuốc St. John’wort) đã được tăng dần nhưng chứng trầm cảm không thuyên giảm hoàn toàn. Vì ông ta có k�?hoạch du lịch đến vùng lưu hành bệnh sốt rét nên đã được dùng mefloquine đ�?ngừa sốt rét. Không có một tác dụng ph�?nào xảy ra trong 10 ngày đầu cho đến khi bác sĩ điều tr�?quyết định thay thuốc St. John’wort bằng citalopram, mà không thay đổi liệu pháp ngừa sốt rét bằng mefloquine. Bệnh nhân nhanh chóng b�?xuất hiện triệu chứng ảo giác sau khi dùng citalopram. Bệnh nhân không h�?có s�?thay đổi tình trạng tâm thần khi dùng St. John�?wort  với mefloquine, vì th�?bác sĩ đã ngừng citalopram. Ao giác vẫn còn. Khi mefloquine được ngưng s�?dụng thì ảo giác mới bớt đi. Điều này cho thấy s�?ngừng một thuốc có th�?làm gia tăng nồng đ�?của thuốc khác, làm gây ra tác dụng ph�? Thuốc St. John�?wort làm tăng chuyển hóa mefloquine, có nghĩa là nồng đ�?của mefloquine s�?thấp khi dùng cùng lúc với St.John’wort.

Đ�?cải thiện việc phát hiện các PSEs, thầy thuốc phải tìm kiếm các yếu t�?mấu chốt của tiền s�?bệnh được liệt kê dưới đây:
?    Thời gian xảy ra những triệu chứng tâm thần b�?nghi ng�?là do tác dụng ph�?
?    Thời gian tiếp xúc với thuốc, ngưng thuốc và s�?dụng lại.
?    Tiền s�?v�?tâm thần trước đây.
?    Nếu được đa tr�?liệu bằng thuốc thì thời gian s�?dụng hoặc ngừng của những thuốc khác nhau đó.
?    Thời gian xuất hiện của các yếu t�?làm xấu đi các bệnh cùng tồn tại.
?    Đo lường nồng đ�?huyết tương của thuốc.
Các th�?nghiệm b�?sung có lợi nhất cho việc khám phá các PSEs thường là giám sát nồng đ�?huyết tương của thuốc b�?nghi ng�? Việc giám sát này thường được thực hiện với một s�?thuốc có nguy cơ cao v�?độc tính như: digoxine, theophylline, lidocaine. Nhiều hợp chất cũng có th�?định liều �?các phòng thí nghiệm chuyên biệt.

Bảng II: Chẩn đoán phân biệt các PSEs do thuốc

Nếu các phân tích trên đã được thực hiện, có th�?cung cấp các đầu mối có giá tr�? Điều này có th�?được áp dụng ngay c�?khi những thuốc khác nhau được đo lường. Điều này xảy ra vì một nồng đ�?cao bất thường của một thuốc nào đó có th�?gợi ý rằng một phương thức chuyển hóa b�?yếu đi hoặc b�?thiếu sót, như đã được bàn đến trong chương v�?cơ ch�?phía trên. Hiểu biết v�?s�?khiếm khuyết cơ ch�?chuyển hóa �?bệnh nhân cho phép tránh được một s�?các PSEs trong việc kê đơn thuốc v�?sau. Việc xác định kiểu di truyền cũng là một th�?nghiệm b�?sung đ�?phát hiện tính đa dạng của h�?thống men gan.

Mô t�?các tác dụng ph�?v�?tâm thần:

Bảng III cho biết danh sách của các thuốc có th�?gây trầm cảm, hưng cảm, lo âu hoặc các hội chứng loạn thần (với hoang tưởng và/hoặc ảo giác). Thông tin này mang tính định tính, v�?mặt cảm nhận, mức đ�?trầm trọng hoặc mức đ�?thường xuyên của các tác dụng ph�?này do mỗi loại thuốc hoặc nhóm thuốc thì không xác định được. Những thông tin có th�?được tìm thấy trong các thư mục. Một s�?thuốc hướng thần, như benzodiazepines cũng được liệt kê trong bảng này vì chúng cũng thường được kê đơn trong các bệnh nội khoa. Hiển nhiên là có th�?có nhiều hơn một tác dụng ph�?v�?tâm thần xảy ra trên một bệnh nhân. Ví d�? nhiều trạng thái trầm cảm có kèm với lo âu. Một s�?ví d�?thích hợp trong lâm sàng của thuốc được trình bày �?bảng III s�?được bàn luận chi tiết hơn dưới đây.

The post TÁC DỤNG PH�?TRÊN TÂM THẦN CỦA NHỮNG THUỐC ĐƯỢC KÊ TOA TRONG NỘI KHOA appeared first on Bệnh Viện Tâm Thần TP. HCM.

Trong việc s�?dụng thuốc điều tr�?bệnh, những phản ứng ph�?có hại của thuốc (ADRs = Adverse Drug Reactions) là một trong những vấn đ�?thường gặp trên lâm sàng. Ngày nay mặc dù những th�?nghiệm lâm sàng của thuốc trước khi đưa ra th�?trường được thực hiện khá chặt ch�?nhưng  ADRs vẫn được ghi nhận thêm khá nhiều, thông qua các hoạt động của các trung tâm cảnh giác thuốc và theo dõi ADR. ADRs có th�?th�?hiện trên nhiều chức năng và cơ quan của người bệnh, trong đó những ảnh hưởng v�?tâm thần là đáng chú ý trong thực hành lâm sàng của thầy thuốc chuyên khoa tâm thần. Việc tổng hợp và cập nhật thông tin ADRs v�?tâm thần s�?góp phần h�?tr�?trong công tác điều tr�?

ĐẶT VẤN ĐỀ :

Tác dụng ph�?có hại của thuốc là một trong những nguyên nhân đáng k�?gây bệnh tật và t�?vong cho người bệnh. Mặc dù có sư khác nhau nhiều trong các báo cáo chăm sóc sức kho�?hiện hành, nhưng người ta cũng ước đoán là có 1/3-1/2 ADRs có th�?ngăn ngưà được. Thiệt hại v�?mặt tài chính do những tác dụng ph�?của thuốc gây ra cho sức khỏe của con người lên đến hàng t�?USD hằng năm, nhưng s�?chịu đựng những tác dụng ph�?của thuốc �?bệnh nhân thì không th�?tính ra thành tiền được.

�?các nước phát triển vấn đ�?theo dõi ADRs, cảnh giác thuốc (Pharmacovigilance), quản lý s�?dụng thuốc rất được chú trọng và thực hiện rất tốt, nhưng �?những nước nghèo và đang phát triển thì còn rất hạn ch�? Do đó Chương trình giám sát thuốc (Drug Surveillance Progams) đã được đưa vào chương trình hành động của  T�?chức Y T�?Th�?Giới đ�?thực hiện rộng rãi trên khắp th�?giới, nhằm làm cho việc s�?dụng thuốc ngày càng an toàn, hiệu qu�? hợp lý.

Trong s�?các phản ứng ph�?có hại do thuốc thì những biểu hiện rối loạn tâm thần cũng khá ph�?biến. Những biểu hiện RLTT khi s�?dụng thuốc trên người bệnh xảy ra  đối với rất nhiều loại thuốc khác nhau ch�?không ch�?những thuốc hướng tâm thần (Psychotropic drugs). Với mục đích thông tin v�?thuốc, chúng tôi thực hiện báo cáo này hy vọng s�?cung cấp những thông tin hữu ích phục v�?cho công tác điều tr�?

TỔNG QUAN Y VĂN :

Định nghĩa:

-Theo t�?chức Y T�?Th�?Giới: “Phản ứng có hại của thuốc(Adverse Drug Reaction- ADR) là phản ứng độc hại, không được định trước, xuất hiện �?liều thường dùng cho người đ�?phòng bệnh, chẩn đoán hay chữa bệnh hoặc làm thay đổi một chức năng sinh lý�? Định nghĩa này không bao gồm các trường hợp dùng sai thuốc, dùng không đúng liều ch�?định.

-Theo FDA  của M�?định nghĩa : Bằng chứng có hại của thuốc (Adverse Drug Event) là�?bất k�?s�?kiện có hại nào liên quan với việc dùng thuốc trên nguời, có hoặc không có được công nhận liên quan đến thuốc, bao gồm như sau :một s�?kiện có hại xảy ra trong liệu trình dùng thuốc trong thực hành chuyên môn; một s�?kiện có hại xảy ra do ngẫu nhiên hay c�?ý; một s�?kiện có hại xảy ra do lạm dụng thuốc hoặc do cai thuốc hoặc bất k�?thất bại đáng k�?nào v�?tác dụng dược lý mong đợi�?.

Phân loại :
Có ba cách phân loại các phản ứng có hại của thuốc :

Theo tính chất của phản ứng có hại :

–    Loại A(Augmented �?Gia tăng) : thuờng liên quan đến tác dụng dược lý của thuốc.

–    Loại B( Bizarre �?D�?thường) : Liên quan đến hiện tượng d�?ứng, tăng nhạy cảm, hoặc những bất thường v�?gen �?người bệnh.

–    Loại C (Continuous �?Kéo dài) : liên quan đến liều và thời gian dùng thuốc.

–    Lọai D (Delay �?Muộn) :thường do các thuốc gây độc cho gen, các hormon, ức ch�?miễn dịch,… gây ung thư, d�?dạng thai nhi,…

–    Loại E (Ending of use hay Withdrawal syndromes �?Cai thuốc hay ngưng thuốc đột ngột) : các thuốc hướng tâm thần, corticoide, rượu,…

–    Loại F (Failure of efficacy –Mất hiệu lực, lờn thuốc) : Do hiệu lực của thuốc, chất lượng thuốc, s�?dung nạp, thuốc gi�?…

Theo mức đ�?của phản ứng có hại :

–    Loại A : Là những phản ứng qúa mức so với tính chất dược lý của thuốc, dẫn đến những tá c dụng ph�?là ch�?yếu (giống như s�?dùng qúa liều thuốc)

Loại phản ứng có hại này thường ph�?thuộc vào liều thuốc, có th�?d�?đóan được, nhung cũng có th�?do những tình trạng bệnh khác của người bệnh (suy thận, gan,…), hoặc do tương tác thuốc-thuốc, thuốc –thực phẩm.

Cách giảm thiểu những phản ứng có hại này là phải hiểu rõ tính chất dược lý của thuốc, kiểm soát những thuốc có khoảng tr�?liệu hẹp (narrow therapeutic window) và tránh dùng nhiều thuốc (polypharmacy) nếu được.

–    Loại B : Bao gồm những phãn ứng đặc ứng(idiosyncratic), miễn dịch, d�?ứng, gây ung thư hoặc d�?dạng.

Loại phản ứng có hại này thường không do tính chất dược lý của thuốc mà là do tính nhạy cảm của người bệnh. Người ta không d�?doán được, không ph�?thuộc liều lượng thuốc và có v�?như thường tập trung �?một s�?cơ quan như gan, máu, da, thận, thần kinh và những h�?thống cơ th�?khác.

Loại phản ứng có hại này tuy không thường xuất hiện nhưng thường rất trầm trọng và có th�?gây t�?vong.

Ngoại tr�?những phản ứng quá nhạy cảm xảy ra tức thời, thường thì cần khoảng năm ngày đ�?xác định một s�?nhạy cảm với thuốc. Không có khoảng thời gian tối đa nào cho ADRs loại này xảy ra, nhưng đa s�?thường xảy ra trong vòng 12 tuần của tr�?liệu.

Theo biểu hiện lâm sàng của phản ứng có hại :

-Trên da, niêm mạc :loét niêm mạc, nổi m�?đay, phát ban, hội chứng Steven-Johnson,…

-Trên h�?tim mạch : loạn nhịp, H�?huyết áp, Tăng huyết áp, suy tim,…

-Trên h�?tiêu hóa : viêm loét d�?dày, loét đại tràng, rối loạn tiêu hóa,…

-Trên h�?thần kinh trung ương và ngoại vi : co giật, rối loạn tri giác, rối loạn tâm thần, biểu hiện bệnh lý thần kinh ngoại biên,…

-Trên chức năng đông máu.

-Trên h�?tạo máu.

-Trên h�?thống cơ xương.

-Trên h�?thống nội tiết.

-Các biểu hiện toàn thân.

-Các biểu hiện trên các cơ quan khác.

CÁCH X�?TRÍ ĐỐI VỚI CÁC PHẢN ỨNG CÓ HẠI CỦA THUỐC :

Nguyên tắc chung (tùy mức đ�?của phản ứng) :

-Ngưng thuốc và dùng chất đối kháng (nếu có).

-Ngưng thuốc.

-Giảm liều thuốc.

-Dùng thêm thuốc khác hoặc các biện pháp cần thiết đ�?hạn ch�?tác dụng có hại.

-Áp dụng các biện pháp cấp cứu chung v�?hô hấp, tuần hoàn, cân bằng nước và điện giải, tăng lọc qua thận,…

Các thuốc gây tác dụng ph�?v�?tâm thần :
Trong s�?các tác dụng ph�?được liệt kê dưới đây một s�?t�?được qui ước hiểu như sau:

-Thường gặp: tần suất >1%.

-Ít gặp: 0,1%<tần suất<1%.

-Hiếm gặp: tần suất < 0,1%.

The post CÁC TÁC DỤNG PH�?VỀ TÂM THẦN DO THUỐC appeared first on Bệnh Viện Tâm Thần TP. HCM.