Trầm cảm là một bệnh ph�?biến hiện đứng hàng th�?tư trên th�?giới v�?nguyên nhân gây ảnh hưởng lâu dài đến đời sống của người bệnh. Tới năm 2020 nó s�?là nguyên nhân đứng hàng th�?hai. Những giai đoạn của trầm cảm nặng (Major Depression Disorder) nếu không được điều tr�?thường có khuynh hướng tái phát và tái diễn với t�?l�?t�?sát cao.

Cơ ch�?bệnh sinh của trầm cảm bao gồm những yếu t�?sinh học cũng như tâm lý và xã hội . Những yếu t�?nguy cơ gây trầm cảm bao gồm : di truyền, giới n�? mất cha m�?sớm, địa v�?kinh t�?xã hội thấp, nhà �?thiếu thốn cũng như stress trong cuộc sống và stress mãn tính, không được chăm sóc đầy đ�?lúc bé, ly thân hoặc ly d�? mất người thân, mất việc, lạm dụng rượu và chất gây nghiện.

Những yếu t�?bảo v�?(trong phạm vi cải thiện sức khỏe tâm trí) nên được lưu ý. Những yếu t�?đó bao gồm s�?quan h�?tốt giữa cha m�?và con cái suốt thời gian niên thiếu, có h�?thống h�?tr�?xã hội (t�?gia đình, bạn bè, những câu lạc b�?xã hội, v…v�?, thiết lập và duy trì được s�?t�?trọng (đặc biệt đ�?cập đến s�?hoàn thành công việc được giao), s�?tư vấn thích hợp dành cho cá nhân và gia đình, những hoạt động t�?lo được cho bản thân, h�?tr�?v? tâm lý (đặc biệt �?những giai đoạn khủng hoảng) v…v…

Một s�?những can thiệp phòng ngừa �?những nhóm có rủi ro cao cho thấy là có hiệu qu�? bao gồm những can thiệp sinh lý học và tâm lý xã hội như huấn luyện giải quyết vấn đ�?và những phương pháp tâm lý hành vi-nhận thức.

Những biện pháp phòng ngừa trầm cảm tập trung vào những điều sau:

Phát hiện những người có nguy cơ trầm cảm càng sớm càng tốt (phòng ngừa ban đầu).

Chẩn đoán sớm và điều tr�?hữu hiệu tại bệnh viện (phòng ngừa bước hai).

Phòng ngừa tái diễn (phòng ngừa bước ba).

Cũng nên quan tâm đặc biệt tới những rối loạn trầm cảm nh�?hoặc chưa đầy đ�?các triệu chứng. Những rối loạn này có th�?trùng lấp nhau và với rối loạn trầm cảm nặng.

Thầy thuốc �?tuyến cơ s�?thường có cơ hội sớm nhất đ�?can thiệp vào giai đoạn đầu của bệnh và �?những nhóm bệnh nhân đặc biệt như:

–    Tr�?con và thiếu niên thường b�?những sang chấn tâm lý gây ra những rối loạn cảm xúc tạo ra đau đớn v�?tình cảm. �?nhóm tuổi này việc phòng ngừa những hậu qu�?v�?một rối loạn trầm cảm không được điều tr�?như t�?sát là rất quan trọng.
–    �?ph�?n�? trong nhiều giai đoạn của cuộc đời có th�?xuất hiện bệnh trầm cảm không được chẩn đoán và thường không được điều tr�?(tiền kinh nguyệt, hậu sản, mãn kinh)
–    �?đàn ông, trầm cảm thường có liên quan với rượu và ghi nhận có t�?l�?t�?sát cao.
–    �?người cao tuổi, những bệnh tật thường xảy ra do lão hóa hay kết hợp với trầm cảm. Trầm cảm xuất hiện muộn �?người cao tuổi thường có t�?l�?t�?sát thành công cao và t�?l�?t�?vong cao do những nguyên nhân khác.
–    Ở�?những bệnh nhân b�?bệnh cơ th�?nặng thường phối hợp với trầm cảm. Thầy thuốc đa khoa là người đầu tiên mà bệnh nhân  tìm đến đ�?được chữa tr�?

PHÒNG NGỪA TRẦM CẢM �?TUYẾN CƠ S�?

Trầm cảm là một rối loạn thường gặp �?cơ s�?chăm sóc sức khỏe (CSSK) ban đầu. Những nghiên cứu v�?dịch t�?gần đây �?những quốc gia khác nhau cho thấy t�?l�?bệnh suốt đời đối với trầm cảm nặng là 3-17% và loạn khí sắc là 2-7%. Công việc quan trọng nhất tại cơ s�?CSSK ban đầu là tìm ra những người có nguy cơ b�?trầm cảm càng sớm càng tốt và h�?tr�?gia đình  người bệnh chăm sóc bệnh nhân hoặc đưa vấn đ�?của h�?ra những t�?chức h�?tr�?an sinh xã hội (phòng ngừa ban đầu), thiết lập chữa tr�?hữu hiệu (phòng ngừa mức hai). Những nhân viên y t�?tại cơ s�?CSSK ban đầu cũng nên tham d�?vào việc giúp những bệnh nhân b�?trầm cảm đ�?phòng ngừa tái cơn (phòng ngừa mức ba).

Trầm cảm thường xuất hiện với nhiều than phiền v�?cơ th�?như mệt mỏi, rối loạn giấc ng�? đau đầu, giảm cân, bất lực, chán hoặc thèm ăn trong khi những triệu chứng trầm cảm có th�?không xuất hiện hoặc không nổi bật . Tuy nhiên, ngay c�?khi được chẩn đoán là trầm cảm, nhiều bệnh nhân t�?chối được điều tr�?thích hợp. Những bệnh nhân này có th�?không t�?nhận thức được những nguyên nhân của những triệu chứng nói trên và thường ch�?than phiền với thầy thuốc những biểu hiện trên cơ th�? Những bệnh nhân này thường miễn cưỡng chấp nhận những nguyên nhân tâm lý của những triệu chứng cơ th�? Hơn nữa thầy thuốc ban đầu nên cảnh giác với việc bệnh nhân ph�?nhận vì s�?b�?thành kiến.

Trầm cảm thường kết hợp với những rối loạn lo âu, rối loạn điều chỉnh, rối loạn b�?ám ảnh cưỡng ch�? rối loạn stress sau chấn thương, rối loạn ăn uống, rối loạn v�?kiểm soát xung động, lạm dụng và l�?thuộc thuốc gây nghiện-rượu, ham mê c�?bạc có tính bệnh lý, nhức nửa đầu, chứng đau nhức sợi cơ và hội chứng kích thích ruột. S�?liên kết v�?bệnh này nên luôn được ghi nh�?trong khi tiến hành  chẩn bệnh.

Mặc dù t�?l�?cao của trầm cảm �?các cơ s�?CSSK ban đầu, nhưng vẫn không được chẩn đoán và điều tr�?thích hợp. Cần có một cách tiếp cận người bệnh giúp chẩn đoán rối loạn trầm cảm dựa vào những thông tin v�?triệu chứng, những xét nghiệm cận lâm sàng, tiền s�?gia đình và cá nhân v�?rối loạn cảm xúc, những thông tin t�?người thân hoặc những người thầy thuốc khác.

Phần lớn bệnh nhân này có th�?được điều tr�?thành công  �?các cơ s�?CSSK ban đầu. Mục đích của việc điều tr�?sớm là thúc đẩy càng sớm càng tốt một tình trạng ổn định, không còn các triệu chứng, phục hồi đầy đ�?chức năng tâm lý xã hội và có được một sức khỏe lâu dài. Chiến lược can thiệp thường được s�?dụng đ�?điều tr�?trầm cảm �?giai đoạn đầu bao gồm liệu pháp dùng thuốc, liệu pháp tâm lý cá nhân h�?tr�?và tư vấn gia đình.Việc điều tr�?nên được thực hiện cùng với s�?hợp tác của một bác sĩ tâm thần. Đối với những bệnh nhân khó điều tr�?hoặc chống lại điều tr�? hoặc bệnh nhân có ý định t�?sát cao và hoặc đang âm mưu t�?sát thì rất cần s�?hợp tác của một bác sĩ tâm thần và/hoặc phải nhập viện vào bệnh viện tâm thần.

PHÒNG NGỪA TRẦM CẢM �?TR�?EM VÀ THIẾU NIÊN

Suốt nhiều thập niên qua, các nghiên cứu lâm sàng cho thấy trầm cảm nơi thiếu niên và tr�?em thường biểu hiện bằng các triệu chứng như khó khăn trong hành vi, bệnh v�?cơ th�? và thất bại v�?học tập. Tuy nhiên những nghiên cứu dịch t�?học mới đây cho thấy tr�?em và thiếu niên có th�?được chẩn đoán phần nào cùng một cách như �?người lớn, miễn là lưu ý có thêm một s�?những đặc tính trầm cảm đặc trưng.Trầm cảm là vấn đ�?sức khỏe tâm thần thường xảy ra �?tuổi thiếu niên. Theo y văn hiện nay, 27% người tr�?có vấn đ�?v�?sức khỏe tâm thần, bao gồm rối loạn v�?khí sắc và/hoặc lo âu, cũng như rối loạn nhân cách và lạm dụng các chất. T�?l�?của rối loạn trầm cảm nặng được ước lượng là 2% �?tr�?em và 4% tới  8% �?thiếu niên.

Một s�?tương tác phức tạp giữa những yếu t�?sinh học, tâm lý học, môi trường và xã hội đóng góp vào s�?phát sinh những rối loạn khí sắc �?tr�?em và thiếu niên. Những can thiệp phòng ngừa có th�?đạt được kết qu�?tối ưu nếu quan tâm đến những dấu hiệu lâm sàng đặc biệt v�?trầm cảm �?tuổi này. Những triệu chứng chính của trầm cảm �?người lớn và thanh thiếu niên thì giống nhau, nhưng s�?xuất hiện những triệu chứng đặc hiệu có th�?khác nhau �?những nhóm tuổi bệnh nhân. Những triệu chứng không đặc hiệu hoặc không điển hình như chán nản, lo âu, không điều chỉnh được, rối loạn giấc ng�? bứt rứt và loạn cảm ưu th�?�?người tr�?tuổi. Ngoài ra �?những bệnh nhân trầm cảm tr�?hay đi kèm các rối loạn khác như rối loạn lo âu, rối loạn ứng x�? rối loạn gia tăng do giảm sút chú ý, có khó khăn học tập, và không chịu đi học.

Những thiếu niên b�?trầm cảm có th�?có các triệu chứng trầm cảm c�?điển như mệt mỏi, mất hứng thú trong các hoạt động hàng ngày, thay đổi trọng lượng cơ th�? rối loạn giấc ng�? buồn bã, khó tập trung, hành vi kích động hay chậm chạp, có ý nghĩ là mình vô dụng và hay suy nghĩ v�?cái chết cùng với một s�?hành vi liều lĩnh, cũng như gặp khó khăn trong học tập hoặc học kém, lạm dụng chất, than phiền bệnh cơ th�?và rối loạn v�?ăn uống.

Trầm cảm rất hay dẫn đến t�?t�? Những thiếu niên thời nay d�?t�?sát hơn những th�?h�?trước. Những lý do gây ra bao gồm s�?gia tăng t�?l�?rối loạn trầm cảm, gia tăng lạm dụng chất, tuổi s�?dụng chất gây nghiện tr�?hơn, gia tăng sang chấn tâm lý xã hội và gia tăng những phương tiện t�?sát sẵn có. Việc phát hiện sớm và điều tr�?trầm cảm �?người tr�?có th�?giảm được tình trạng bệnh lý, chết chóc và những nguy cơ do những hành vi không thích hợp. Mục tiêu thích hợp đ�?phòng ngừa trầm cảm �?tr�?em và thiếu niên là những chương trình phòng ngừa bước đầu.

Những chiến lược điều tr�?bao gồm giáo dục tâm lý như huấn  luyện cha m�?k�?năng chăm sóc con cái, đưa các chương trình chăm sóc sức khỏe vào trường học, tr�?liệu tâm lý và tr�?liệu bằng thuốc cũng như tâm lý liệu pháp gia đình. Những yếu t�?nguy cơ gây trầm cảm �?tr�?em và thiếu niên bao gồm  thiếu thốn v�?kinh t�?xã hội, s�?chết chóc của cha m�? trầm cảm sau sinh nơi người m�? ch�?sống với m�?và cha m�?b�?trầm cảm. Con cái của cha m�?b�?trầm cảm là nhóm có nguy cơ cao và đã nhận được s�?quan tâm nhiều trong những năm gần đây. Nguy cơ đối với nhóm tr�?này tăng một cách đáng k�?do yếu t�?di truyền cũng như những yếu t�?tâm lý xã hội. S�?phát hiện sớm và điều tr�?tích cực �?giai đoạn đầu của trầm cảm trong nhóm này là rất quan trọng trong việc giảm được s�?phát bệnh, phí tổn và các bệnh đi kèm với trầm cảm.

Liệu pháp tâm lý và dược lý đều đóng góp tốt vào điều tr�?giai đoạn cấp của trầm cảm hoặc rối loạn khí sắc �?thiếu niên. Liệu pháp hành vi-nhận thức hình như là một điều tr�?hiệu qu�?dành cho những triệu chứng trầm cảm hoặc rối loạn trầm cảm nh�?�?tr�?em  và thiếu niên. Tr�?em và thiếu niên b�?trầm cảm lưỡng cực, không điển hình, hoặc nặng thường đáp ứng với những thuốc chống trầm cảm.

Những kết qu�?của các thí nghiệm đối chứng gi�?dược mù đôi với những thuốc chống trầm cảm th�?h�?mới (SSRIs) đã cho thấy hiệu qu�?đáng k�?của thuốc chống trầm cảm. Tuy nhiên những kết qu�?này  không thường xuyên.

Hơn nữa khi so sánh SSRIs với TCAs ,SSRIs cho dung nạp tốt hơn và an toàn hơn , nhưng phần lớn nghiên cứu cho thấy không có s�?khác biệt gì v�?mặt hiệu qu�?và thời gian khởi phát tác động của thuốc. Những nghiên cứu m�?thường cho thấy điều tr�?bằng SSRIs thường dẫn đến những cải thiện triệu chứng tốt hơn �?những người tr�?b�?trầm cảm nặng. Tuy nhiên, trong thực hành lâm sàng cho thấy trong những trường hợp khó khăn  các thuốc c�?điển (TCAs) hiệu qu�?hơn.

Tóm lại, một môi trường an toàn và được tư vấn h�?tr�?hoặc những điều tr�?đặc biệt như liệu pháp hành vi nhận thức tư duy hoặc liệu pháp tâm lý giữa cá nhân với nhau (interpersonal psychotherapy) được coi như những can thiệp tr�?liệu hữu hiệu �?trầm cảm tr�?em và thiếu niên. Liệu pháp hóa dược được dùng trong những rối loạn trầm cảm nặng, hoặc khi điều tr�?tâm lý thất bại.

HỘI CHỨNG TRẦM CẢM �?NHỮNG GIAI ĐOẠN ĐẶC BIỆT TRONG CUỘC SỐNG PH�?N�?/strong>