I/. METHADONE

Methadone là một chất đồng vận opioid tổng hợp có th�?phòng ngừa các triệu chứng của cơn cai (xuất hiện khi thiếu ma túy) và giảm thèm s�?dụng ma túy �?người nghiện. Nó cũng ngăn chặn hiệu qu�?của việc dùng ma túy bất hợp pháp. Methadone có lịch s�?ch�?định điều tr�?nghiện các chất dạng thuốc phiện (CDTP) �?người lớn bằng đường uống. Điều tr�?nghiện bằng duy trì uống Methadone (Methadone Maintenance Treatemnt-MMT) hiện được tiến hành �?tất c�?các bang của Hoa K�? MMT kết hợp với hành vi tr�?liệu và đạt nhiều hiệu qu�?hơn khi kết hợp nhóm hoặc cá nhân người nghiện. Người nghiện cần khám bác sĩ chuyên khoa tâm thần, cần tư vấn h�?tr�?t�?cán b�?tư vấn tâm lý và nhân viên h�?tr�?các dịch v�?xã hội.

II/. BUPRENORPHINE

Là một opioid tổng hợp tác dụng như một chất đồng vận bán phần trên các th�?th�?opioid, không gây ra khoái cảm hay an thần như heroin hay các opioid khác nhưng có kh�?năng giảm hay loại b�?các triệu chứng của cơn cai do ph�?thuộc opioid và giảm nguy cơ ng�?độc do s�?dụng quá liều.

Buprenorphine hiện nay có hai dạng ngậm dưới lưỡi: dạng đơn thuần ch�?có buprenorphine và dạng kết hợp với naloxone (chất đối vận hay ngăn chặn các th�?th�?opioid) mang tên Suboxone.

Naloxone không hiệu qu�?khi s�?dụng như một loại thuốc, nhưng �?bệnh nhân muốn chích Suboxone thì naloxone s�?gây ra các triệu chứng cai trầm trọng. Do vậy, dạng kết hợp (Suboxone) này ít khuynh hướng b�?lạm dụng hay chuyển sang dùng loại ma túy khác.

Buprenorphine dùng giải độc (cắt cơn) hay điều tr�?duy trì �?những cơ s�?có bác sĩ chuyên môn được cấp chứng ch�?của DEA.

Cần nh�?methadone và buprenorphine dùng đ�?điều tr�? không phải là đ�?thay th�?đơn thuần. Vì methadone và buprenorphine là những opioid (các CDTP) nên đối với người nghiện thì ch�?là thay th�?chất gây nghiện này bằng chất gây nghiện khác. Nhưng người dùng methadone và buprenorphine có th�?làm việc, tránh phạm tội và bạo lực đường ph�? giảm nguy cơ lây nhiễm HIV, giảm nguy cơ rối loạn hành vi tình dục. Bệnh nhân điều tr�?có kết qu�?ổn định với 2 loại dược chất này cần được tư vấn và can thiệp hành vi đ�?nhanh chóng phục hồi nhiều hơn.

III/. NALTREXONE

Là một đối vận opioid tổng hợp, tác động ngăn chặn opioid bằng cách gắn vào các th�?th�?và t�?đó phòng ngừa tình trạng khoái cảm và các tác dụng khác khi dùng các CDTP. Naltrexone được dùng điều tr�?ng�?độc do quá liều opioid và cũng được chấp thuận dùng đ�?điều tr�?nghiện.

Cơ s�?của tr�?liệu này là làm không xuất hiện tr�?lại liên tục những tác động thèm muốn và nhận lại s�?vô ích của việc dùng các CDTP dần dần s�?thèm muốn dùng ma túy. Bản thân naltrexone không có tác động trong điều tr�?cắt cơn giải độc (nghĩa là người nghiện không nhận thấy bất k�?hiệu qu�?đặc biệt nào), cũng không có nguy cơ lạm dụng và không gây nghiện.

Naltrexone thường được dùng trong điều tr�?nghiện ngoại trú, tuy nhiên phải bắt đầu sau khi điều tr�?cắt cơn �?cơ s�?có điều kiện cho phép.

Naltrexone dùng đường uống hàng ngày hoặc 3 ngày trong tuần, nhưng thường xảy ra không tuân th�? Nhiều bác sĩ có kinh nghiệm phát hiện naltrexone là phù hợp nhất sau điều tr�?cắt cơn, muốn ngưng s�?dụng ma túy thật s�?trong những tình huống ngh�?nghiệp hoặc cam kết.

Naltrexone tác dụng chậm dạng chích Vivitrol đã được chấp thuận điều tr�?nghiện các CDTP. Dạng bào ch�?này ch�?cần chích 1 lần hàng tháng, cần thực hiện theo quy định và thay th�?cho những bệnh nhân nghiện không muốn dùng các hóa dược đồng vận hay đồng vận bán phần (methadone, buprenorphine).

IV/. MỘT VÀI NHẬN XÉT TỪ THỰC TẾ THĂM KHÁM

Điều trị nghiện các CDTP được nghiên cứu và tiến hành khá sớm, có thể nói ngay sau khi có tình trạng nghiện của con người, trong đó có quy định trừng phạt khắt khe đối với việc buôn bán và lạm dụng. Phòng ngừa, điều trị nghiện và ngăn chặn buôn bán bất hợp pháp các chất gây nghiện, các loại ma túy tổng hợp càng hiệu quả, càng giảm thiểu chi phí ngân sách gia đình và xã hội về sức khỏe nói chung, về bệnh lý tâm thần nói riêng.

Gần 3000 bệnh nhân nghiện các CDTP �?Tp H�?Chí Minh đang điều tr�?Methadone uống hàng ngày tại 13 đơn v�?tại các Trung tâm Y t�?d�?phòng quận huyện. Nhiều bệnh nhân hài lòng với kết qu�?hồi phục sức khỏe, trong đó có những bệnh nhân điều tr�?HIV.

Hầu hết bệnh nhân khai báo phải mua 100 ngàn một liều Heroin và phải chích 3 lần trong ngày, rất hiếm trường hợp dùng 50 ngàn/liều . Chương trình Methadone s�?mang lại kết qu�?nếu có s�?tiện lợi v�?thời gian uống, v�?s�?cảm thông của cư dân chung quanh và có l�?quyết định hơn là quyết tâm cai của bệnh nhân. Mặt khác bệnh nhân rất cần được tư vấn k�?lưỡng v�?tâm lý bởi l�?bệnh nhân rất d�?dàng s�?dụng lại khi các triệu chứng thiếu thuốc mới chớm xuất hiện đ�?tránh đau đớn khó chịu sắp xảy ra, chưa hẳn hoàn toàn ch�?đ�?hưởng th�?hay thỏa mãn phê cao đ�? Trong trường hợp này, bệnh nhân cần vượt qua định kiến và khám chuyên khoa tâm thần. Thực t�?những bệnh nhân tuân th�?với liều Methadone không cao và thường là những bệnh nhân rất hiểu biết v�?ma túy nói chung và có việc làm dù thu nhập không nhiều. Thành ph�?đang đẩy mạnh huấn luyện chuyên môn và trang b�?nhiều đơn v�?điều tr�?Methadone.

Naltrexone đã được sản xuất tại Việt Nam và hiện có một s�?cơ s�?(k�?c�?tư nhân) được phép điều tr�?cắt cơn nghiện các CDTP và sau đó điều tr�?Naltrexone nội hoặc ngoại trú. Đây là phương hướng tiếp cận điều tr�?hữu hiệu trong tình trạng người nghiện vẫn còn b�?phân biệt, k�?th�?

Chương trình thí điểm điều tr�?bằng Suboxone đã tiến hành được gần 1 năm tại quận Gò Vấp cũng mang lại nhiều hiệu qu�?tích cực, nhiều bệnh nhân có cải thiện sức khỏe rất rõ, một s�?đã ngưng dùng heroin.

Hiện nay tình trạng thanh thiếu niên s�?dụng các loại ma túy tổng hợp (thường được gọi là hàng đá) có xu hướng tăng cao, k�?c�?đối với những bệnh nhân đang điều tr�?Methadone. Đây là một trong những khó khăn thách thức đối với toàn xã hội vì hậu qu�?lâu dài ảnh hưởng không ch�?đối với sức khỏe mà còn đối với s�?an toàn xã hội. Do chưa có phương pháp điều tr�?như nghiện các CDTP nên vấn đ�?tìm hiểu tác hại của ma túy tổng hợp đối với sức khỏe hiện tại và lâu dài rất quan trọng.

Bs Phạm Văn Tr�? Bv Tâm thần. Trưởng nhóm h�?tr�?chuyên môn Chương trình Methadone Tp HCM.

Tham khảo: Principles of Drug Addiction Treatment: A Research-Based Guide. Third Edition. National Institute Drug Abuse (NIDA).