CÁC TÁC DỤNG PH�?VỀ TÂM THẦN DO THUỐC – Bệnh Viện Tâm Thần TP. HCM

admin — Sat, 12 Aug 2017 19:48:32 +0000

TÓM TẮT :

Trong việc s�?dụng thuốc điều tr�?bệnh, những phản ứng ph�?có hại của thuốc (ADRs = Adverse Drug Reactions) là một trong những vấn đ�?thường gặp trên lâm sàng. Ngày nay mặc dù những th�?nghiệm lâm sàng của thuốc trước khi đưa ra th�?trường được thực hiện khá chặt ch�?nhưng ADRs vẫn được ghi nhận thêm khá nhiều, thông qua các hoạt động của các trung tâm cảnh giác thuốc và theo dõi ADR. ADRs có th�?th�?hiện trên nhiều chức năng và cơ quan của người bệnh, trong đó những ảnh hưởng v�?tâm thần là đáng chú ý trong thực hành lâm sàng của thầy thuốc chuyên khoa tâm thần. Việc tổng hợp và cập nhật thông tin ADRs v�?tâm thần s�?góp phần h�?tr�?trong công tác điều tr�?

ĐẶT VẤN ĐỀ :

Tác dụng ph�?có hại của thuốc là một trong những nguyên nhân đáng k�?gây bệnh tật và t�?vong cho người bệnh. Mặc dù có sư khác nhau nhiều trong các báo cáo chăm sóc sức kho�?hiện hành, nhưng người ta cũng ước đoán là có 1/3-1/2 ADRs có th�?ngăn ngưà được. Thiệt hại v�?mặt tài chính do những tác dụng ph�?của thuốc gây ra cho sức khỏe của con người lên đến hàng t�?USD hằng năm, nhưng s�?chịu đựng những tác dụng ph�?của thuốc �?bệnh nhân thì không th�?tính ra thành tiền được.

�?các nước phát triển vấn đ�?theo dõi ADRs, cảnh giác thuốc (Pharmacovigilance), quản lý s�?dụng thuốc rất được chú trọng và thực hiện rất tốt, nhưng �?những nước nghèo và đang phát triển thì còn rất hạn ch�? Do đó Chương trình giám sát thuốc (Drug Surveillance Progams) đã được đưa vào chương trình hành động của T�?chức Y T�?Th�?Giới đ�?thực hiện rộng rãi trên khắp th�?giới, nhằm làm cho việc s�?dụng thuốc ngày càng an toàn, hiệu qu�? hợp lý.

Trong s�?các phản ứng ph�?có hại do thuốc thì những biểu hiện rối loạn tâm thần cũng khá ph�?biến. Những biểu hiện RLTT khi s�?dụng thuốc trên người bệnh xảy ra đối với rất nhiều loại thuốc khác nhau ch�?không ch�?những thuốc hướng tâm thần (Psychotropic drugs). Với mục đích thông tin v�?thuốc, chúng tôi thực hiện báo cáo này hy vọng s�?cung cấp những thông tin hữu ích phục v�?cho công tác điều tr�?

TỔNG QUAN Y VĂN :

Định nghĩa:

-Theo t�?chức Y T�?Th�?Giới: “Phản ứng có hại của thuốc(Adverse Drug Reaction- ADR) là phản ứng độc hại, không được định trước, xuất hiện �?liều thường dùng cho người đ�?phòng bệnh, chẩn đoán hay chữa bệnh hoặc làm thay đổi một chức năng sinh lý�? Định nghĩa này không bao gồm các trường hợp dùng sai thuốc, dùng không đúng liều ch�?định.

-Theo FDA của M�?định nghĩa : Bằng chứng có hại của thuốc (Adverse Drug Event) là�?bất k�?s�?kiện có hại nào liên quan với việc dùng thuốc trên nguời, có hoặc không có được công nhận liên quan đến thuốc, bao gồm như sau :một s�?kiện có hại xảy ra trong liệu trình dùng thuốc trong thực hành chuyên môn; một s�?kiện có hại xảy ra do ngẫu nhiên hay c�?ý; một s�?kiện có hại xảy ra do lạm dụng thuốc hoặc do cai thuốc hoặc bất k�?thất bại đáng k�?nào v�?tác dụng dược lý mong đợi�?.

Phân loại :
Có ba cách phân loại các phản ứng có hại của thuốc :

Theo tính chất của phản ứng có hại :

– Loại A(Augmented �?Gia tăng) : thuờng liên quan đến tác dụng dược lý của thuốc.

– Loại B( Bizarre �?D�?thường) : Liên quan đến hiện tượng d�?ứng, tăng nhạy cảm, hoặc những bất thường v�?gen �?người bệnh.

– Loại C (Continuous �?Kéo dài) : liên quan đến liều và thời gian dùng thuốc.

– Lọai D (Delay �?Muộn) :thường do các thuốc gây độc cho gen, các hormon, ức ch�?miễn dịch,… gây ung thư, d�?dạng thai nhi,…

– Loại E (Ending of use hay Withdrawal syndromes �?Cai thuốc hay ngưng thuốc đột ngột) : các thuốc hướng tâm thần, corticoide, rượu,…

– Loại F (Failure of efficacy –Mất hiệu lực, lờn thuốc) : Do hiệu lực của thuốc, chất lượng thuốc, s�?dung nạp, thuốc gi�?…

Theo mức đ�?của phản ứng có hại :

– Loại A : Là những phản ứng qúa mức so với tính chất dược lý của thuốc, dẫn đến những tá c dụng ph�?là ch�?yếu (giống như s�?dùng qúa liều thuốc)

Loại phản ứng có hại này thường ph�?thuộc vào liều thuốc, có th�?d�?đóan được, nhung cũng có th�?do những tình trạng bệnh khác của người bệnh (suy thận, gan,…), hoặc do tương tác thuốc-thuốc, thuốc –thực phẩm.

Cách giảm thiểu những phản ứng có hại này là phải hiểu rõ tính chất dược lý của thuốc, kiểm soát những thuốc có khoảng tr�?liệu hẹp (narrow therapeutic window) và tránh dùng nhiều thuốc (polypharmacy) nếu được.

– Loại B : Bao gồm những phãn ứng đặc ứng(idiosyncratic), miễn dịch, d�?ứng, gây ung thư hoặc d�?dạng.

Loại phản ứng có hại này thường không do tính chất dược lý của thuốc mà là do tính nhạy cảm của người bệnh. Người ta không d�?doán được, không ph�?thuộc liều lượng thuốc và có v�?như thường tập trung �?một s�?cơ quan như gan, máu, da, thận, thần kinh và những h�?thống cơ th�?khác.

Loại phản ứng có hại này tuy không thường xuất hiện nhưng thường rất trầm trọng và có th�?gây t�?vong.

Ngoại tr�?những phản ứng quá nhạy cảm xảy ra tức thời, thường thì cần khoảng năm ngày đ�?xác định một s�?nhạy cảm với thuốc. Không có khoảng thời gian tối đa nào cho ADRs loại này xảy ra, nhưng đa s�?thường xảy ra trong vòng 12 tuần của tr�?liệu.

Theo biểu hiện lâm sàng của phản ứng có hại :

-Trên da, niêm mạc :loét niêm mạc, nổi m�?đay, phát ban, hội chứng Steven-Johnson,…

-Trên h�?tim mạch : loạn nhịp, H�?huyết áp, Tăng huyết áp, suy tim,…

-Trên h�?tiêu hóa : viêm loét d�?dày, loét đại tràng, rối loạn tiêu hóa,…

-Trên h�?thần kinh trung ương và ngoại vi : co giật, rối loạn tri giác, rối loạn tâm thần, biểu hiện bệnh lý thần kinh ngoại biên,…

-Trên chức năng đông máu.

-Trên h�?tạo máu.

-Trên h�?thống cơ xương.

-Trên h�?thống nội tiết.

-Các biểu hiện toàn thân.

-Các biểu hiện trên các cơ quan khác.

CÁCH X�?TRÍ ĐỐI VỚI CÁC PHẢN ỨNG CÓ HẠI CỦA THUỐC :

Nguyên tắc chung (tùy mức đ�?của phản ứng) :

-Ngưng thuốc và dùng chất đối kháng (nếu có).

-Ngưng thuốc.

-Giảm liều thuốc.

-Dùng thêm thuốc khác hoặc các biện pháp cần thiết đ�?hạn ch�?tác dụng có hại.

-Áp dụng các biện pháp cấp cứu chung v�?hô hấp, tuần hoàn, cân bằng nước và điện giải, tăng lọc qua thận,…

Các thuốc gây tác dụng ph�?v�?tâm thần :
Trong s�?các tác dụng ph�?được liệt kê dưới đây một s�?t�?được qui ước hiểu như sau:

-Thường gặp: tần suất >1%.

-Ít gặp: 0,1%

-Hiếm gặp: tần suất < 0,1%.

Nhóm thuốc	Triệu chứng ph�?tâm thần
TIM MẠCH
*Beta-blockants*	Tác dụng ph�?của nhóm nay thường liên quan với tác dụng dược lý và liều dùng
Atenolol	Trầm cảm, lo âu, mất ng�?<0,1%).
Bisoprolol	Trầm cảm, lo âu, mất ng�?<0,1%)..
Metoprolol	Trầm cảm, lo âu, mất ng�?<0,1%)..
Propranolol	Trầm cảm, lo âu, mất ng�? loạn thần, ảo giác
Carvedilol	Trầm cảm, rối loạn giấc ng�?(<0,1%)
Sotalol	Trầm cảm, lo âu, mất ng�?>1%).
Timolol	Trầm cảm, lo âu, mất ng�? ác mộng, mất định hướng (ít gặp)
*Ưc ch�?men chuyển angiotensin I –> II*
Captopril	Trầm cảm, mất ng�? bứt rứt (<0,1%)
*Ưc ch�?th�?th�?Angiotensin II*
Losartan	Mất ng�?>1%); lo âu, lú lẫn,trầm cảm, rối loạn giấc ng�?(ít gặp)
*H�?cholesterol huyết*
Atorvastatin	Mất ng�?(>/= 2%); mơ bất bình thường, trầm cảm (<2%)
*Lợi tiểu*
Hydrochorothiazide	Trầm cảm, mất ng�?(hiếm gặp).
Amiloride	Lú lẫn, trầm cảm (ít gặp)
*Chẹn Alpha adrenoreceptor*
Clonidin	Sảng, lú lẫn, trầm cảm, (hiếm gặp) ảo giác
*KHÁNG VIÊM-GIẢM ĐAU*
*Nhóm NSAID*
Indomethacin	Trầm cảm, lo âu, RL TT bao gồm những giai đoạn loạn thần, lú lẫn(>1%)
Diclofenac Na⁺ hoặc K⁺	Trầm cảm, lo âu, mất ng�?(<1%); mơ bất bình thường, ảo giác, phản ứng rối loạn tâm thần paranoide(hiếm)
Celecoxib	Lú lẫn, ng�?gà, mất ng�? ảo giác, trầm cảm, bồn chồn/vật vã, ác mộng
Meloxicam	Mơ không bình thường, lo âu, lú lẫn, trầm cảm, bồn chồn(nervousness) (<2%)
Piroxicam	Mơ không bình thường, lo âu, lú lẫn, trầm cảm, bôn chồn (1%-10%)
Mefenamic acid	Trầm cảm, lo âu, mất ng�?(1%-10%), ảo giác(<1%)
Naproxene	Trầm cảm, lo âu, mất ng�?(<1%)
*Nhóm corticosteroid*
Cortison	Trầm cảm, hưng cảm, rối loạn tư duy, rối loạn tâm thần
Dexamethasone	Trầm cảm, hưng cảm, rối loạn tư duy, rối loạn tâm thần
*THUỐC KHÁNG ACID-CHỐNG LOÉT*
*Kháng histamin H₂*
Famotidin	Lú lẫn, kích động, loạn thần, trầm cảm, lo âu, ảo giác (ít gặp)
Cimetidin	Lú lẫn, kích động, loạn thần, trầm cảm, lo âu, ảo giác (>1%)
Những chất ức ch�?bơm proton H⁺
Omeprazol	Những RL tâm thần bao gồm: Trầm cảm, hung hăng, ảo giác, lú lẫn, mất ng�? bồn chồn, lo âu, ác mộng (<1%); hiếm gặp: kích động
Lansoprazol	Trầm cảm, ảo giác; kích động(hiếm)
*KHÁNG SINH*
*Nhóm fluoroquinolon*
Ciprofloxacin	Kích động (ít găp); hoang tưởng, ảo giác, mất ng�? trầm cảm (hiếm ), rối loạn tâm thần (ng�?độc)
Ofloxacin	Mất ng�? ác mộng (>1%); ảo giác, trầm cảm, phản ứng loạn thần (<0,1%)
Norfloxacin	Hiếm gặp : trầm cảm, lo âu, kích động, sảng khoái, ảo giác.
Gatifloxacin	Mất ng�? những rối loạn tâm thần, choáng váng.
*Nhóm Cephalosporin*
Ceftibuten dihydrat	mất ng�? kích động, d�?b�?kíchthích �?tr�?em (Ít gặp), loạn tâm thần
*Nhóm aminopenicilline (Ampicilline, amoxycilline)*	Kích động, lo âu, mất ng�? lú lẫn (hiếm gặp)
*Nhóm macrolide*
Clarithromycin	Lo âu, mất ng�? ác mộng, ảo giác, Rl tâm thần (thường thoáng qua, mất đi khi ngừng thuốc)
*Cotrimoxazol*	Kích động, lo âu, bồn chồn; trầm cảm(hiếm gặp nhưng nặng) (<0,1%)
*Kháng lao*
Rifampicin	Loạn tâm thần (hiếm)
Streptomycin	Trầm cảm, rối loan khí sắc (b�?sung Vit. PP đ�?điều tr�?
INH	Lú lẫn , mất định hướng, ảo thanh, ảo th�?(Có th�?giảm khi b�?sung Vitamin B6)
*Kháng nấm*
Ketoconazol	Ý định t�?sát, trầm cảm nặng (hiếm)
*Kháng sốt rét*
Mefloquin	Lo âu, trầm cảm, hoảng loạn(panic attack), ảo giác, LTT paranoid

The post CÁC TÁC DỤNG PH�?VỀ TÂM THẦN DO THUỐC appeared first on Bệnh Viện Tâm Thần TP. HCM.