admin — Sun, 13 Aug 2017 01:23:22 +0000

Lithium, Divalproex Sodium và Carbamazepine đã chính thức được ch�?định trong điều tr�?rối loạn lưỡng cực t�?vài thập k�?nay.
Vài năm tr�?lại đây, một s�?thuốc mới xuất hiện, trong đó đáng lưu ý là những thuốc chống loạn thần th�?h�?th�?hai. Mặc dù mục đích điều tr�?cuối cùng luôn mong đợi một tình trạng hồi phục hoàn toàn của người bệnh và duy trì, không đ�?bệnh tái phát nhưng trong thực t�?lâm sàng đ�?đạt được điều này không phải d�?dàng nếu không muốn nói là rất khó khăn đối với các thầy thuốc trong điều tr�?rối loạn lưỡng cực. Cho dù đã có thêm các thuốc mới đ�?lựa chọn nhưng kết qu�?điều tr�?rối loạn lưỡng cực thật s�?vẫn là một thách thức đối với các thầy thuốc vì kết qu�?điều tr�?còn ph�?thuộc vào nhiều yếu t�?khác nữa như s�?phức tạp của bệnh lý rối loạn lưỡng cực với những giai đoạn đặc trưng của nó như giai đoạn hưng cảm, giai đoạn trầm cảm, giai đoạn hỗn hợp và chu k�?ngắn mà mỗi giai đoạn đòi hỏi một chiến lược điều tr�?khác nhau. S�?đánh giá kết qu�?điều tr�?trong thực t�?lâm sàng cũng không phải d�?dàng, chưa có một định nghĩa rõ ràng nào khẳng định chắc chắn một đáp ứng điểu tr�?tốt đối với rối loạn lưỡng cực. Thuốc làm giảm nhanh các triệu chứng của giai đoạn hưng cảm chưa hẳn đã là một thuốc có tác dụng tốt trong điều tr�?rối loạn lưỡng cực vì nó có nguy cơ cao đưa đến giai đoạn trầm cảm. Việc xác định liều lượng thuốc cũng là một việc không đơn giản nhất là trong những giai đoạn ổn định, duy trì liều làm sao đ�?vừa hạn ch�?các tác dụng ph�?mà vẫn đảm bảo ngăn ngừa tái phát. S�?tuân th�?điều tr�?�?người bệnh rối loạn lưỡng cực cũng lại là một vấn đ�? nhất là trong giai đoạn hưng cảm. Thêm nữa, s�?xuất hiện nhiều loại thuốc cũng đặt ra cho việc chọn lựa s�?dụng thuốc tr�?nên phức tạp. Trong khuôn kh�?có hạn của bài viết này, chúng tôi c�?gắng tổng hợp, cung cấp một s�?những thông tin chính làm cơ s�?giúp các thầy thuốc lâm sàng trong việc lựa chọn các thuốc điều tr�?rối loạn lưỡng cực một bệnh cảnh vẫn còn nhiều thách thức đối với chúng ta.

VỀ CHỌN LỰA THUỐC :
Hiện nay có nhiều thuốc được dùng trong điều tr�?rối loạn lưỡng cực nhưng nói chung chúng được xếp vào 2 nhóm chính :
+ Ổn định khí sắc.
+ Chống loạn thần.

NHÓM ỔN ĐỊNH KHÍ SẮC :
Lithium là một thuốc chính trong điều tr�?rối loạn lưỡng cực t�?những năm 1960. Rất nhiều những nghiên cứu đối chứng với gi�?dược đã chứng minh được hiệu qu�?của nó đối với giai đoạn hưng cảm và trầm cảm cũng như điều tr�?duy trì đối với rối loạn lưỡng cực. Hiệu qu�?của Lithium đối với giai đoạn hưng cảm và điều tr�?duy trì ngừa tái phát có v�?tốt hơn so với hiệu qu�?đối với giai đoạn trầm cảm, tuy nhiên Lithium cũng có tác dụng làm giảm nguy cơ t�?sát đối với rối loạn lưỡng cực. Hạn ch�?của Lithium là hiệu qu�?kém đối với những bệnh nhân có biểu hiện các giai đoạn hỗn hợp hoặc chu k�?ngắn. Một hạn ch�?nữa là các tác dụng ph�?của Lithium như các rối loạn d�?dày ruột, run, khát nước, tiểu nhiều, tăng cân, suy tuyến giáp, ảnh hưởng nhiều chức năng thận và ranh giới giữa liều điều tr�?và liều độc rất nh�?gây khó khăn trong việc theo dõi đảm bảo an toàn cho người bệnh.

NHỮNG THUỐC CHỐNG CO GIẬT :
Đặc biệt là Divalproex Sodium và Carbamazepine hiện nay được s�?dụng rộng rãi trong điều tr�?giai đoạn hưng cảm cấp và điều tr�?phòng tái phát trong rối loạn lưỡng cực. Việc s�?dụng Divalproex Sodium tăng rõ rệt, những năm gần đây, Divalproex ph�?biến hơn so với Lithium. Các nghiên cứu đã chứng minh tác dụng của Divalproex đối với cơn hưng cảm cấp của rối loạn lưỡng cực tốt hơn Lithium. Hạn ch�?của Divalproex Sodium là cần th�?máu thường xuyên và một s�?tác dụng ph�?như tăng cân, buồn ng�? viêm gan hay giảm tiểu cầu. Carbamazepine cũng tác dụng tốt đối với giai đoạn hưng cảm nhưng kém tác dụng phòng ngừa tái phát cũng như đối với giai đoạn trầm cảm. S�?dụng Carbamazepine cần thận trọng vì nguy cơ tương tác thuốc và tác dụng ph�?của nó đối với t�?bào máu.

Một s�?thuốc chống co giật khác cũng được lượng giá hiệu qu�?trong điều tr�?rối loạn lưỡng cực. Mới đây Lamotrigine tr�?thành thuốc th�?hai sau Lithium đã được FDA cơ quan quản lý thuốc và thực phẩm (Food and Drug Administration) của Hoa K�?chấp nhận trong điều tr�?duy trì phòng ngừa tái phát của rối loạn lưỡng cực. Các nghiên cứu cho thấy Lamotrigine có tác dụng chống trầm cảm là ch�?yếu. Bệnh nhân điều tr�?Lamotrigine cần chú ý đến tác dụng ph�?gây mẩn ngứa da thường là lành tính nhưng cần thận trọng tác dụng ph�?nguy hiểm là hội chứng Steven Johnson. Một lợi điểm của Lamotrigine là ít gây tăng cân so với các thuốc ổn định khí sắc và một vài thuốc chống loạn thần �?th�?h�?th�?hai được dùng điều tr�?duy trì. Một s�?thuốc chống co giật khác còn đang trong giai đoạn nghiên cứu như Gabapentin, Tiagabin, Topiramate, Oxcarbazephine và Zonisamide xem chúng có tác dụng ổn định khí sắc hay không.

NHÓM CHỐNG LOẠN THẦN :
Các thuốc chống loạn thần th�?h�?th�?nhất hay điển hình có tác dụng nhanh, mạnh đối với các triệu chứng hưng cảm, đặc biệt là các biểu hiện kích động vận động. Tuy nhiên v�?lâu dài điều tr�?bằng các thuốc này s�?làm xuất hiện các rối loạn vận động muộn và tăng tiết prolactin. Các nghiên cứu cho thấy các biểu hiện này còn tr�?nên nặng hơn trên những bệnh nhân rối loạn lưỡng cực so với những bệnh nhân tâm thần phân liệt. Hơn nữa, các nghiên cứu còn cho thấy các thuốc này còn làm giai đoạn trầm cảm xuất hiện sớm trên các bệnh nhân lưỡng cực.

Các thuốc chống loạn thần th�?h�?th�?hai hay không điển hình ngoại tr�?Clozapine hiện nay được xem là những thuốc đầu tay trong điều tr�?tâm thần phân liệt và các loạn thần khác mới đây nổi lên như những thuốc có tác dụng đối với điều tr�?lưỡng cực.

Clozapine cũng có tác dụng điều tr�?lưỡng cực nhưng vì các tác dụng ph�?nhất là tác dụng làm giảm t�?bào hạt nên nó ch�?được nghiên cứu đ�?điều tr�?những bệnh nhân rối loạn lưỡng cực kháng tr�?

Olanzapine là thuốc chống loạn thần th�?h�?th�?hai đầu tiên được FDA chấp nhận năm 2000 là một thuốc điều tr�?cơn hưng cảm cấp của rối loạn lưỡng cực. Các nghiên cứu cho thấy tác dụng của Olanzapine trong giai đoạn hưng cảm khá hơn so với Lithium. So sánh với Divalproex Sodium thì Olanzapine có tác dụng tốt hơn trong điều tr�?giai đoạn hưng cảm còn các tác dụng khác thì hai thuốc này như nhau nhưng Divalproex Sodium ít tác dụng ph�?hơn.

Những thuốc chống loạn thần th�?h�?th�?hai khác như Risperidone, Quetiapine, Ziprasidone và Aripiprazole đều có tác dụng trong điều tr�?cơn hưng cảm cấp. Hiệu qu�?so sánh giữa những thuốc này với nhau chưa được chứng minh rõ ràng.

Bằng chứng v�?tác dụng của thuốc chống loạn thần th�?h�?th�?hai trong điều tr�?duy trì đối với rối loạn lưỡng cực còn rất hạn ch�? Olanzapine đã được chấp nhận trong điều tr�?duy trì và trong giai đoạn trầm cảm của rối loạn lưỡng cực kết hợp với Fluoxetine. Nghiên cứu cho thấy Olanzapine làm chậm thời gian tái phát. Đơn tr�?liệu Quetiapine và Risperidone kết hợp với thuốc ổn định khí sắc cho thấy có tác dụng trong điều tr�?duy trì. Aripiprazole cũng có nhiều hứa hẹn, kết qu�?cho thấy trong điều tr�?duy trì thời gian xuất hiện các triệu chứng tái phát kéo dài hơn khi điều tr�?bằng Aripiprazole so với Haloperidol và gi�?dược. S�?kết hợp thuốc chống loạn thần th�?h�?th�?hai với một thuốc ổn định khí sắc cho thấy hiệu qu�?hơn khi điều tr�?với ch�?một thuốc ổn định khí sắc trong một s�?nghiên cứu. Đặc biệt cẩn thận cân nhắc khi kết hợp với Carbamazepine vì đặc tính tương tác thuốc của thuốc này.

Hiện tại việc điều tr�?duy trì bằng đơn tr�?liệu hay đa tr�?liệu còn nhiều tranh cãi. Trên thực t�? xu huớng đa tr�?liệu được nhiều người ủng h�? việc chọn thuốc nào đ�?kết hợp với nhau còn chưa được thống nhất, vấn đ�?là phải c�?gắng hạn ch�?các tác dụng ph�?khi dùng đa tr�?liệu. Đây cũng là một việc không đơn giản, cần cân nhắc đến đặc tính của từng loại thuốc và trên từng bệnh nhân riêng biệt.

Phải thừa nhận rằng s�?mong đợi hiệu qu�?của thuốc chống loạn thần th�?h�?th�?hai trong điều tr�?đơn tr�?liệu hoặc kết hợp với thuốc ổn định khí sắc không tránh khỏi nguy cơ xuất hiện những tác dụng không mong muốn, tuy nhiên Ziprasidone, Aripiprazole có v�?ít tác dụng ph�?hơn Olanzapine và Clozapine còn Risperidone và Quetiapine nằm �?nhóm trung gian nhưng cần phải nh�?rằng tất c�?các thuốc trên đều có nguy cơ làm xuất hiện những tác dụng không mong muốn như tăng cân, tiểu đường, rối loạn lipide máu và các rối loạn chuyển hóa khác. Các thầy thuốc lâm sàng trong khi điều tr�?phải theo dõi cẩn thận các dấu hiệu trên.

Tóm lại, v�?lâu dài điều tr�?rối loạn lưỡng cực vẫn còn là một thách thức đối với các thầy thuốc chúng ta. S�?xuất hiện nhiều loại thuốc và kh�?năng chọn đơn tr�?tr�?liệu và đa tr�?liệu đưa lại cho chúng ta hi vọng kết qu�?điều tr�?tốt hơn đối với các rối loạn lưỡng cực. Tuy nhiên, đối với thầy thuốc việc chọn đơn tr�?liệu hay đa tr�?liệu cần phải cân nhắc k�?dựa trên đặc tính của từng loại thuốc cũng như đặc tính của từng bệnh nhân c�?th�?làm sao phát huy tối đa tác dụng của thuốc và hạn ch�?tối đa các tác dụng ph�?đ�?đem đến cuộc sống chất lượng cho người bệnh.

Tổng hợp t�? More than just Depression: Recognizing Bipolar Disorder in Primary Care. Johns Hopkins Advanced Studies in Medicine 2006

BS. TRỊNH TẤT THẮNG, Bác Sĩ Giám Đốc Bệnh Viện Tâm Thần TP. HCM

The post RỐI LOẠN LƯỠNG CỰC VÀ CHIẾN LƯỢC ĐIỀU TR�?/a> appeared first on Bệnh Viện Tâm Thần TP. HCM.

BS. TRỊNH TẤT THẮNG – Bệnh Viện Tâm Thần TP. HCM