Cơ s�?và phương pháp: mô t�?đặc điểm lâm sàng và các liên quan của ảo giác th�?giác ban đêm phức tạp.

Bệnh nhân và phương pháp: chúng tôi tuyển chọn 12 bệnh nhân �?thời điểm giửa năm 1997 đến năm 2004 có ảo giác th�?giác ban đêm phức tạp. S�?liệu đựơc trình bày và phân tích dưới dạng bảng.
Kết qu�? trong s�?12 bệnh nhân, có 11 bệnh nhân là n�? Nội dung ảo giác là các hình ảnh sinh động, không tiếng động, biến dạng v�?người và động vật sau khi thức giấc, biến mất khi có ánh sáng nhiều. Ng�?nhiều t�?phát, dùng thuốc phong b�?bêta, sa sút tâm thần loại th�?Lewy, có các vết tàn nhan và lo âu ch�?là các yếu t�?liên quan.
Kết luận: ảo giác th�?giác ban đêm phức tạp th�?hiện một hội chứng r�?ràng có các nguyên nhân khác nhau, cần được chẩn đoán phân biệt với các rối loạn kèm theo giấc ng�?khác gây thức giấc.

1. Giới thiệu:
   Ao giác gi�?thức là các khoảng thời gian ngắn thấy các hình ảnh như trong giấc mơ xãy ra ch�?sau khi thức giấc. Người ta cho rằng nguyên nhân do giấc ng�?REM đã xâm phạm giai đoạn thức tỉnh và có l�?khó phân biệt giấc mơ xãy ra ngay trước khi thức giấc. Mặc dù các ảo giác này thường xãy ra �?người có chứng ng�?r�? chúng cũng thường gặp �?người bình thường; thường không tồn tại lâu dài và lành tính. Một ảo giác khác rất ít gặp là các đợt kéo dài của ảo giác th�?giác phức tạp, sống động sau khi thức trong đêm. Mục đích của nghiên cứu này là mô t�?các đặc điểm lâm sàng và nguyên nhân của hội chứng ảo giác này. Chúng tôi đã gi�?thuyết rằng chúng tôi s�?nhận diện một hội chứng lâm sàng thường gặp với các nguyên nhân khác nhau.
2. Phương pháp
   Chúng tôi tuyển chọn 12 bệnh nhân khám �?trung tâm rối loạn giấc ng�?Mayo giửa 1997 và 2004 có ảo giác th�?giác phức tạp xãy ra lúc thức giấc ban đêm. Các tác gi�?đã tuyển chọn bệnh nhân tiền cứu trong thời gian thực hành lâm sàng thường l�? Một nghiên cứu h�?thống do các Bác S�?khác tại trung tâm giấc ng�?đã không được thực hiện cho các trường hợp bệnh nhân này. Tiêu chuẩn thu nhận là có bệnh s�?ảo giác th�?giác xãy ra trong khi thức giấc �?ban đêm, có mức đ�?phức tạp r�?ràng là hình ảnh r�?ràng v�?người và động vật trái ngược với hình ảnh và màu sắc không r�? Không có tiêu chuẩn loại tr�? Các s�?liệu được trình bày dưới dạng bảng. Các yếu t�?v�?dân s�?học, lâm sàng và căn nguyên được phân tích, gồm giới tính, tuổi khởi phát, thời gian biểu hiện triệu chứng, tần suất và các đặc điểm của ảo giác, các d�?liệu theo dõi giấc ng�? các rối loạn giấc ng�?kèm theo, các yếu t�?căn nguyên có th�?có, và điều tr�? Nghiên cứu được chấp thuận bởi tiểu ban xét duyệt của viện Mayo.

III. Kết qu�?br />  Trong s�?12 bệnh nhân, có 11 bệnh nhân là n�? Tuổi khởi phát trung bình của triệu chứng là 40,2 tuổi (thay đổi t�?5 �?80 tuổi). Ao giác đã có với thời gian trung bình 5,1 năm trước khi được phát hiện (thay đổi t�?6 tháng �?19 năm). S�?lần ảo giác xuất hiện trung bình là 4,4 lần/tuần (thay đổi t�?2 �?7 lần), có một bệnh nhân có lúc biểu hiện vài lần trong một đêm. Ao giác là than phiền liên quan với giấc ng�?duy nhất �?9 trong s�?12 bệnh nhân; 3 bệnh nhân cũng đã có ng�?ngày nhiều (hai bệnh nhân được chẩn đoán ng�?ngày nhiều và một bệnh nhân có hội chứng thiếu ng�? (Bảng 1).

Bảng 1: các đặc điểm của bệnh nhân

Ảo giác xãy ra �?nhịp alpha, tăng lên ngoài giai đoạn 2 và giai đoạn 3 của giấc ng�?NREM. Không có hoạt động điện não lúc có ảo giác (16 chuyển đạo diện não đ�?đã được dùng).

Bản chất của ảo giác thì giống nhau �?tất c�?bệnh nhân. Chúng bao gồm các hình ảnh sống động, chi tiết, tương đối tĩnh v�?người và động vật xãy ra lúc thức giấc ban đêm. Ví d�? một người đàn bà giống phù thủy, ngắn, phồng lên; các người h�? các con chuột và một con bướm có màu sáng. Các hình ảnh v�?người thì thường biến dạng, như là một người đàn bà ch�?có tóc nữa đầu. Các hình ảnh không có tiếng động, mặc dù hai bệnh nhân có ảo thính không liên quan lúc thức giấc �?các thời điểm khác nhau (tiếng huýt gió, tiếng lầm bầm, tiếng nước chảy trong nhà tắm). Ch�?�?hai bệnh nhân, ảo giác do bởi các giấc mơ trước đó. Các đợt ảo giác điển hình kéo dài tối đa 5 phút, nhưng có một trường hợp kéo dài đến một gi�? Ơ tất c�?tr�?một bệnh nhân, ảo giác biến mất nếu đèn được bật lên. Ít nhất lúc bắt đầu có ảo giác, bệnh nhân có tình trạng không hiểu biết đầy đ�?v�?tính không thật của ảo giác và có tình trang lo âu đáng k�? Vài bệnh nhân ra khỏi giừơng đ�?tìm hiểu các hình ảnh và một bệnh nhân b�?một s�?tổn thương do việc nhảy xuống giường. Không có bệnh nhân nào có ảo giác ban ngày, không có hoang tưởng, hay không có các tính chất khác của bệnh tâm thần nặng.

Các hiện tượng riêng biệt khác bao gồm miên hành ( bốn bệnh nhân), nói trong khi ng�?(ba bệnh nhân), rối loạn hành vi giấc ng�?REM (RBD- REM-sleep behavior disorder, một bệnh nhân), liệt trong khi ng�?(hai bệnh nhân) và giấc mơ lành mạnh (một bệnh nhân). Trái với ảo giác th�?giác phức tạp, RBD bao gồm các hành vi vận động và lời nói xãy ra trong khi ng�?và có giấc mơ r�?ràng, có tính chất không nh�?lại được tr�?khi thức giấc trong khi diễn ra s�?việc. Giấc mơ lành mạnh được định nghĩa khi bệnh nhân nh�?lại kh�?năng thay đổi quá trình giấc mơ mà không thức tỉnh hoàn toàn. Sáu bệnh nhân được khảo sát biểu đ�?giấc ng�? nhưng ch�?có ba đợt ảo giác được ghi nhận �?một bệnh nhân, tất c�?đợt ảo giác này xãy ra ngay sau thức giấc �?giai đoạn hai hai giai đoạn ba của giấc ng�?không –REM (NREM). Điện não trong lúc xãy ra ảo giác cho thấy có sóng alpha, không có hoạt động của sóng động kinh. Các ghi nhận điện não đ�?�?tám bệnh nhân không có hoạt động của sóng th�?động kinh.

Các bệnh lý khác đã được tìm thấy. Hai bệnh nhân đã được chẩn đoán ng�?nhiều t�?phát dựa trên bệnh s�?ng�?nhiều mà không có chứng ng�?r�? biểu đ�?giấc ng�?bình thường, thời gian tiềm phục giấc ng�?trung bình ngắn (6,9 và 5,8 phút) �?các th�?nghiệm thời gian tiềm phục giấc ng�?đa dạng không có các giấc ng�?khởi phát REM. Ao giác liên quan với các thuốc đối vận bêta-adrenergic �?ba bệnh nhân. Một bệnh nhân được chẩn đoán là sa sút tâm thần th�?Lewy và một bệnh nhân mất th�?lực t�?bệnh thoái hoá điểm. Bốn bệnh nhân có rối loạn lo âu, trong đó có một bệnh nhân nhân kết hợp với trầm cảm. Ơ một bệnh nhân có ảo giác có rối loạn kèm theo giấc ng�?tiên phát lâu dài, bắt đầu lúc 5 tuổi. Không có bệnh nhân nào có các triệu chứng khác đ�?ngh�?tình trạng loạn thần.

Có giới hạn v�?thông tin điều tr�? Ngưng dùng các thuốc đối vận bêta –adenergic đưa đến việc kết thúc ảo giác �?ba bệnh nhân. Các thuốc Benzodiazepine (temazepam va clonazepem) và các thuốc chống trầm cảm ba vòng (Nortriptyline và amitryptyline) không có ích lợi �?hai bệnh nhân. Quetiapine được dùng �?hai bệnh nhân, nhưng không có theo dõi. Các thuốc gây ng�?được dùng �?hai bệnh nhân với thành công giới hạn. Các triệu chứng không đ�?gây khó chịu đ�?làm bệnh nhân đi điều tr�?�?hai bệnh nhân.

Thảo luận
Đặc điểm nổi bật nhất của các bệnh nhân mô t�?là s�?giống nhau v�?ảo giác, mặc dù khác nhau v�?tuổi khởi phát và v�?các yếu t�?căn nguyên được đưa ra. Ao giác là th�?giác, sống động và thường nhiều màu sắc, thường biến dạng ngẫu nhiên và xãy ra lúc thức giấc sau khi thức tỉnh đột ngột. S�?hiểu r�?�?tình trạng không thật của h�?b�?giảm, tối thiểu lúc bắt đầu có ảo giác. Mô t�?thường gặp này đ�?ngh�?rằng các ảo giác biểu hiện đường ph�?biến của bệnh sinh bất chấp nguyên nhân. Chúng giống các mô t�?của ảo giác Charles Bonnet  liên quan với giảm th�?lực, ảo giác của cuống não, ảo giác liên quan bệnh Parkinson hay sa sút tâm thần th�?Lewy. Tuy nhiên, các bệnh nhân của chúng tôi có điểm khác là ch�?xãy ra lúc thức giấc, đây là điều kiện đ�?xuất hiện ảo giác cho c�?ban ngày cũng như đôi khi �?ban đêm.

Mười một trong s�?mười hai bệnh nhân là đàn bà. Mặc dù có th�?có các sai lầm trong chọn mẫu, ph�?n�?cũng chiếm ưu th�?  Ý nghĩa thì không rõ ràng, nhưng trong các khảo sát trước đây cho thấy có khác biệt giới tính trong rối loạn kèm theo giấc. Khoảng 90% bệnh nhân có rối loạn hành vi giấc ng�?REM là đàn ông.

Một s�?yếu t�?có th�?giải thích mối quan h�?ảo giác với giấc ng�? Anh sáng của môi trường ng�?có th�?có một vai trò, khi hình ảnh biến mất lúc bật đèn lên. Trong giấc ng�?REM, dòng kích thích cảm giác b�?phong b�?�?đồi th�?và s�?ức ch�?này có th�?góp phần vào việc xuất hiện ảo giác. Những cơ ch�?này có th�?rất thích hợp �?ảo giác Charles Bonnet do mất th�?giác do bởi ức ch�?v�?não th�?giác được xem là nguyên nhân  s�?phát sinh bất thường của các hình ảnh. Ảo giác thực th�?(hallucinosis) cuống não do bởi các tổn thương ưu th�?của các mạch máu �?đồi th�?và não giữa, việc này được xem làm cản tr�?các sợi cảm giác hay cản tr�?h�?thống hoạt hoá lưới. Cơ ch�?ảo giác trong rối loạn th�?Lewy thì không rõ ràng khi không liên quan với thuốc, nhưng giải ức ch�?của v�?não th�?giác đã được đ�?ngh�? Các thuốc đối vận bêta adrenergic tan trong lipid có th�?gây ảo giác, được xem  có tác dụng như th�?qua việc phong b�?các th�?th�?norepinephrine, nhưng v�?trí và cơ ch�?thì không biết. Các thuốc này là nguyên nhân ảo giác �?ba trong s�?bệnh nhân của chúng tôi, nhấn mạnh ý nghĩa của một căn nguyên do thuốc.

Hai trong s�?bệnh nhân của chúng tôi có chứng ng�?nhiều t�?phát, nhưng mối quan h�?với ảo giác thì không r�?ràng. Ao giác lúc khởi phát giấc ng�?hay lúc thức giấc là điển hình của chứng ng�?r�? và được coi gây bởi s�?xâm phạm giấc ng�?REM vào lúc thức tỉnh. Có th�? hai trong s�?bệnh nhân của chúng tôi có một th�?của chứng ng�?r�? nhưng bản chất và thời gian của ảo giác thì không điển hình. Ơ bốn bệnh nhân, yếu t�?căn nguyên tiềm năng duy nhất là lo âu, kèm theo trầm cảm �?một bệnh nhân. Những trường hợp này đ�?ngh�?rằng, ảo giác th�?giác ban đêm phức tạp có th�?xãy ra như là một rối loạn kèm theo giấc ng�?tiên phát, đôi khi hiện diện hơn mười năm. Bốn trong s�?bệnh nhân của chúng tôi có các rối loạn giấc ng�?kèm theo, �?các bệnh nhân có ng�?nhiều t�?phát và sa sút tâm thần th�?Lewy. Hoảng s�?trong khi ng�? miên hành và liệt trong khi ng�?có trước đã được mô t�?�?hai bệnh nhân với ảo giác th�?giác ban đêm giống nhau. Bệnh tâm thần nặng không hiện diện �?bất c�?bệnh nhân nào của chúng tôi.

Biểu đ�?giấc ng�?(PSG) đã được thực hiện �?sáu trong s�?mười hai bệnh nhân. Các bệnh nhân khác được chẩn đoán lâm sàng, bệnh s�?làm r�?hơn chẩn đoán và đ�?tin cậy của các ghi nhận v�?ảo giác tương đối thấp. Chúng tôi có th�?ghi nhận khởi phát ảo giác ch�?�?một bệnh nhân. Các ảo giác xuất hiện�?giai đoạn hai và giai đoạn ba của giấc ng�?NREM, giống như ảo giác mô t�?�?một báo cáo trước đây. Không có bệnh s�?v�?các giấc mơ xuất hiện trước ảo giác �?chín trong s�?mười một bệnh nhân góp phần h�?tr�?gi�?thuyết rằng ảo giác không là hiện tượng của giấc ng�?REM và nhấn mạnh  rằng hoạt động tâm thần giống giấc mơ có th�?xuất hiện �?giấc ng�?NREM.

Ảo giác th�?giác do bởi động kinh không thường bao gồm loại hình ảnh phức tạp mô t�?�?các bệnh nhân của chúng tôi nhưng không th�?loại tr�?hoàn toàn. Không có hoạt động th�?động kinh được ghi �?điện não đ�?của các bệnh nhân của chúng tôi hay �?biểu đ�?giấc ng�?của bệnh nhân mà chúng tôi ghi nhận ảo giác (điện não được ghi �?16 chuyển đạo). Hình ảnh th�?giác �?ác mộng và rối loạn hành vi giấc ng�?REM xãy ra trong khi ng�?và không xãy ra sau khi thức giấc. Hoảng s�?trong khi ng�?do bởi giấc ng�?NREM nhưng bệnh nhân nh�?lại ít hình ảnh và có tình trạng khủng khiếp và lú lẩn trong khi xãy ra s�?việc.

Tóm lại, ảo giác th�?giác phức tạp ban đêm có v�?biểu hiện một bệnh lý r�?ràng có các căn nguyên khác nhau. Ơ vài bệnh nhân, ảo giác s�?là hiện tượng th�?phát, trong khi các trường hợp khác, chúng có v�?là một rối loạn kèm theo giấc ng�?tiên phát. Tuy nhiên, mô t�?v�?ảo giác thì rất giống nhau bất k�?nguyên nhân. Các chuyên gia nội thần kinh, các chuyên gia tâm thần và các chuyên gia giấc ng�?nên có ý thức v�?bệnh lý này và các nguyên nhân của nó, và không lầm lẫn nó với các bệnh lý tương t�?khác.

Complex nocturnal visual hallucinations. M.H.Silber et al. Sleep Medicine 6 (2005)363-366.
Người lược dịch: BS Nguyễn Hữu Thăng

The post ẢO GIÁC TH�?GIÁC BAN ĐÊM PHỨC TẠP appeared first on Bệnh Viện Tâm Thần TP. HCM.