Mặt khác, khi người lớn tuổi đến khám chuyên khoa, các bác sĩ cũng phải “suy luận�?nhiều hơn khi có triệu chứng chẩn đoán trầm cảm và suy giảm nhận thức. Khi có hướng chẩn đoán thì việc chọn lựa thuốc kê toa cũng phức tạp hơn vì người cao tuổi thường có nhiều bệnh lý nội khoa chưa phát hiện đầy đ�?cũng như “đ�?được�?dùng khá nhiều loại thuốc điều tr�? Lúc này tương tác thuốc nhiều hơn, hiệu qu�?không cao đồng thời với nhiều tác dụng ph�?không mong muốn “sẵn sàng�?xuất hiện gây không ít khó khăn cho bác sĩ điều tr�?

Vấn đ�?tr�?nên rõ ràng là người lớn tuổi cần được quan tâm nhiều hơn và khám chuyên khoa càng sớm thì kết qu�?điều tr�?càng kh�?quan hơn. Theo ý kiến các chuyên khoa tâm thần th�?giới, có 7 vấn đ�?mà c�?bác sĩ và thân nhân có th�?tìm hiểu dưới đây:

1/. Khám Chuyên khoa tâm thần:

Dân s�?th�?giới đang già đi, vấn đ�?quan trọng là nắm vững k�?năng chẩn đoán và điều tr�?suy giảm nhận thức �?người lớn tuổi. Tình trạng suy giảm nhận thức và trầm cảm xảy ra đồng thời tăng gấp 2 lần mỗi năm sau 70 tuổi. Bước đầu tiên trong chẩn đoán là đánh giá đầy đ�?và tập trung vào các triệu chứng hiện tại, các yếu t�?gây sang chấn căng thẳng (mất người thân, bệnh tật, xung đột gia đình), tiền s�?các giai đọan b�?bệnh tâm thần kinh cũng như những đáp ứng thuốc điều tr�?các đợt trước).

Đây là vấn đ�?tưởng như “dễ�?nhất, nhưng thực t�?có th�?ngược lại, vì vừa phải nắm vững tiêu chuẩn chẩn đoán trầm cảm, vừa phải hiểu “tâm tính�?người lớn tuổi, đồng thời vừa phải “nh�?đúng�?cách đánh giá suy giảm nhận thức, tình trạng mất trí nh�?mà không trí nh�?hay kinh nghiệm của người khám.

Đang tiếc là nhiều người không thích b�?mang tiếng bệnh “tâm thần�?nên thường đến khám tr�? sau khi đi lại nhiều chuyên khoa khác.

2/. Bệnh nhân có ý tưởng chán sống hay không:

Đặt những câu hỏi đặc biệt v�?ý tưởng t�?sát, mức đ�?trầm trọng và tiền s�?những lần mưu toan t�?sát. Những câu hỏi sàng lọc lâm sàng không dùng chẩn đoán trầm cảm hay t�?sát một cách chính thức, nhưng chúng cung cấp thông tin quan trọng trong nhận định nguy cơ t�?sát �?từng người bệnh. Bản Câu hỏi Trầm cảm của Beck (Beck Depression Inventory-BDI-II) được s�?dụng ph�?biến trong mục đích này. Mặc dù BDI-II không đặc hiệu cho người lớn tuổi nhưng có th�?dùng khảo sát ý tưởng muốn chết và có những đ�?mục chứa đượng tiêu chuẩn chẩn đoán trầm cảm của DSM-IV. Kết qu�?điểm s�?15 được xem như b�?trầm cảm nh�?nhưng có dấu hiệu trầm cảm quan trọng trên lâm sàng. Thang Lượng giá Ngắn Trầm cảm Người già (Geriatric Depression Scale: Short Form-GDS-S) với 15 câu hỏi dựa trên đo lường sàng lọc cơ bản trầm cảm �?người lớn tuổi. Kết qu�?5 điểm cho thấy cần khảo sát hay thăm khám k�?hơn. Thang này có giá tr�?lượng giá trầm cảm t�?nh�?đến trung bình �?bệnh nhân Alzheimer có sa sút tâm thần t�?nh�?đến nặng.

Hiện tại, các thang lượng giá trên khó thực hiện vì không đ�?thời gian và ý nghĩ, nhận xét của thân nhân cũng theo nhiều xu hướng khác nhau, do đó s�?có những câu tr�?lời theo gợi ý của bác sĩ. Mặt khác các thang lượng giá này chưa được nghiên cứu điều chỉnh thích hợp với người Việt.

3/. Tiền căn gia đình:

Có hay không có suy giảm nhận thức, trầm cảm xảy ra đồng thời khi lớn tuổi là tình trạng lâm sàng phải được quan tâm. Chú ý khi có tiền căn gia đình trầm cảm hoặc b�?bệnh tâm thần khác, gồm sa sút tâm thần cùng khởi phát cùng với nhận định đúng của gia đình (v�?tình trạng trầm cảm). Dựa vào kh�?năng suy giảm trong khai báo nhận thức và các chức năng hành vi, bác sĩ điều tr�?c�?gắng tìm thông tin t�?các thành viên gia đình, đặc biệt đối với người nghi ng�?b�?sa sút tâm thần trong những gia đình ch�?ghi nhận những thay đổi nhận thức lần đầu xảy ra nhưng còn mập m�?chưa rõ.

4/. Tác động của những thay đổi xã hội:

Suy giảm nhận thức và trầm cảm khá ph�?biến �?người cao tuổi và mối liên kết giữa 2 căn bệnh này có th�?dẫn tới nhiều tiệu chứng dai dẳng v�?cảm xúc và nhận thức xảy ra trong cuộc sống hàng ngày. Khảo sát cho thấy kết qu�?công việc sinh hoạt hàng ngày tập trung vào các thay đổi trong s�?phiền toái hay khó khăn do suy giảm nhận thức và trầm cảm. Điều quan trọng là đánh giá cẩn thận các hoạt động chức năng nhằm xác định đâu là những suy giảm gây ra do mất kh�?năng hiểu biết (trong bệnh Alzheimer) hoặc đâu là nguyên nhân gây mất hứng thú hay mất động cơ trong cuộc sống(trong trầm cảm và một vài th�?loại sa sút tâm thần).

Tác động này khá phong phú, không bệnh nhân nào giống bệnh nhân nào, như “mỗi cây mỗi hoa, mỗi nhà mỗi cảnh�?nên bác sĩ nước ngoài hay học tập đào tạo �?nước ngoài có th�?đánh giá chệch hướng do đặc trưng văn hóa khác nhau. Theo nghiên cứu của Ohayon và Roth, mất ng�?có t�?l�?41 % trong giai đoạn đầu của trầm cảm và 44 % tương t�?trong rối loạn lo âu. Tuy nhiên, đối với người Việt đến khám chuyên khoa tâm thần thường do mất ng�? sau đó mới dần dần phát hiện ra rối loạn lo âu và trầm cảm.

5/. Tiền căn các bệnh lý nội khoa:

Một vần đ�?quan trọng có l�?là do chúng ta b�?quên khía cạnh là trầm cảm hay suy giảm nhận thức. Khía cạnh này xuyên suốt và thấu đáo các yếu t�?nguy cơ và bệnh lý nội khoa có th�?là nguyên nhân đầu tiên hay là thành phần làm trầm trọng 2 căn bệnh này. Những triệu chứng diễn ra đồng thời hay bệnh lý y khoa góp phần (suy giảm chức năng tyến giáp, bệnh lý đau mạn tính), đặc biệt các triệu chứng hay yếu t�?nguy cơ tim mạch cũng như những toa thuốc đang dùng, những thuốc bệnh nhân t�?mua không theo toa cần được xem xét đầy đ�?

6/. Các xét nghiệm y khoa cần thiết:

Vấn đ�?chính yếu là loại tr�?các bệnh lý y khoa có th�?hiện diện như trầm cảm hay suy giảm nhận thức. Các xét nghiệm như công thức máu, nội tiết t�?tuyến giáp, nồng đ�?vitamine B12, acid folic, HIV, �?có th�?giúp xác định các bệnh lý y khoa có góp phần vào trầm cảm hay sa sút tâm thần.

Đối với chúng ta, một s�?xét nghiệm trên chưa ph�?biến ngoài nội tiết t�?tuyến giáp là rất cần thiết.

7/. Các chẩn đoán hình ảnh thần kinh:

Suy giảm hoạt động thần kinh thường gặp �?trầm cảm người già bao gồm các biểu hiện lâm sàng tương ứng như tốc đ�?x�?lý thông tin, kh�?năng tập trung chú ý, kh�?năng thực hành và trí nh�? Chụp MRI được lựa chọn hơn là chụp CT khi có suy giảm nhận thức, khi phát hiện các triệu chứng do tổn thương thần kinh khu trú, và hoặc khi có dấu hiệu nguy cơ v�?mạch máu (như nhiễm m�?xơ mạch).

Hầu hết bệnh nhân cao tuổi đến khám chuyên khoa tâm thần đều được khám và ch�?định chụp MRI trước và sau một thời gian kết hợp nhiều loại thuốc điều tr�?nhưng không nhiều hiệu qu�? Có th�?khó đánh giá sớm hiệu qu�?nhưng bệnh nhân lớn tuổi thường đến khám với nhiều tác dụng ph�?của s�?kết hợp thuốc trên.

Trong thăm khám hàng ngày, có th�?có các nhà chuyên môn cho rằng những vấn đ�?trên ch�?“bình thường thôi�? nhưng khi xem lại toa thuốc cũng như những biểu hiện tác dụng ph�?không mong muốn �?người bệnh thì còn nhiều vấn đ�?chuyên sâu cần được quan tâm nhiều hơn.

Bs Phạm Văn Tr�? Bv TT Tp HCM

Tài liệu tham khảo:

 Guy G. Potter, PhD and David C. Steffens, MD. 7 Components of Depression Evaluation

January 26, 2017 | Geriatric Psychiatry, Alzheimer, Cognitive Disorders, Depression, Major Depressive Disorder

The post 7 YẾU T�?ĐÁNH GIÁ TRẦM CẢM �?BỆNH NHÂN LỚN TUỔI appeared first on Bệnh Viện Tâm Thần TP. HCM.