Tóm tắt

Tỷ lệ hiện mắc bệnh Alzheimer (AD) ở Hoa Kỳ hiện nay vượt quá 5 triệu người, và Hiệp hội bệnh Alzheimer ước tính tỷ lệ mắc bệnh ở Mỹ là 16 triệu vào năm 2050 trừ khi một phương pháp điều trị hiệu quả được phát triển. Tăng tuổi thọ vẫn là yếu tố nguy cơ hàng đầu đối với AD, với tỷ lệ hiện mắc là 42% ở tuổi 82. Các yếu tố nguy cơ không thể thay đổi khác bao gồm giới tính nữ, bệnh sử gia đình có người mắc bệnh, và sự có mặt của alen ε4 apolipoprotein.

Hiện tại, chỉ có bốn loại thuốc được FDA chấp thuận là sẵn có cho điều trị các triệu chứng của AD về trí nhớ và hành vi. Các thử nghiệm điều trị khác đã không thành công, mặc dù một số thử nghiệm mới đang được tiến hành và các nghiên cứu đang tiếp tục. Do đó các chiến lược phòng ngừa là rất cần thiết và hiện được hỗ trợ bởi những tiến bộ trong các tiêu chuẩn chẩn đoán, phát hiện chỉ dấu sinh học (biomarker), và hiểu biết sâu hơn về cơ sở sinh lý sinh học của AD.

Phòng ngừa yếu tố nguy cơ nên hướng tới bệnh tiểu đường và đề kháng insulin, béo phì, hội chứng chuyển hóa, tăng huyết áp, tăng cholesterol máu, bệnh mạch máu não, trầm cảm, stress về tâm lý và sinh lý, chấn thương não, khó thở liên quan rối loạn giấc ngủ, hút thuốc lá, nghiện rượu, huyết áp cao, bệnh thận, lạm dụng rượu và thuốc, cholesterol cao, bệnh mạch vành, lối sống hay ngồi và chế độ ăn uống. Các yếu tố nguy cơ có thể thay đổi này, khi kết hợp, chiếm hơn 50% nguy cơ AD, dựa trên các nghiên cứu quan sát, và nhiều yếu tố nguy cơ này dường như không ảnh hưởng đến các protein amyloid hoặc tau. Trong các dạng di truyền và hiếm của AD, các thử nghiệm dược lý về liệu pháp kháng amyloid vẫn đang được tiến hành.

Các yếu tố có thể điều chỉnh được để bảo vệ chống lại AD bao gồm hoạt động tâm trí và bảo tồn nhận thức, có được kiến thức và học tập suốt đời, hoạt động giải trí nhận thức, hoạt động thể chất và tập thể dục, tham gia xã hội, thiền và các hoạt động chăm sóc sức khoẻ, lạc quan và sống có mục đích, chế độ ăn uống lành mạnh, và bổ sung omega-3. Một đánh giá của 19 nghiên cứu cho thấy rằng một số các hoạt động kích thích não có thể giúp giảm nguy cơ AD. Chúng bao gồm các câu đố ô chữ, chơi bài, sử dụng máy tính, các hoạt động nghệ thuật hoặc thủ công, tham gia các lớp học, thảo luận nhóm, và nghe nhạc.

Tùy thuộc vào loại luyện tập và cường độ của nó, hoạt động thể chất có thể làm giảm nguy cơ AD lên đến 65%. Các cơ chế cơ bản có thể bao gồm giảm bệnh mạch máu, chức năng phổi tốt hơn, tăng khã năng sống của tế bào, và các hiệu quả chống viêm.

Có thể phòng ngừa được AD đến 30% nếu có được lối sống cân bằng, lành mạnh, bao gồm tập thể dục thường xuyên, tham gia các hoạt động xã hội, và chế độ ăn uống lành mạnh bao gồm ăn trái cây và rau tươi, ngũ cốc nguyên hạt, và protein tăng cơ bắp (lean proteins), và tránh các thức ăn chế biến.

Quan điểm

Mặc dù không có giải thích rõ ràng về lý do tại sao một số ngườ và những người khác mắc AD theo tuổi, việc xác định các yếu tố nguy cơ đã biết có thể giúp ngăn ngừa hoặc ngăn chặn bệnh. Thay đổi lối sống lành mạnh bao gồm tăng hoạt động thể chất, chế độ ăn uống lành mạnh, tham gia các hoạt động xã hội và các hoạt động thử thách tinh thần có thể có hiệu quả.

Các nghiên cứu trong tương lai về phòng ngừa AD cần tập trung vào những người có nguy cơ cao do các yếu tố di truyền hoặc những người dễ bị tổn thương khác, và quản lý tốt hơn những người có bệnh mạn tính và lựa chọn lối sống.

Các thử nghiệm lâm sàng truyền thống đòi hỏi phải có thiết kế mẫu lớn, kéo dài, ngẫu nhiên và do đó rất khó thực hiện. Ngược lại, phương pháp tiếp cận y học chính xác sử dụng một chủ đề đơn lẻ có thể xác định nhanh hơn liệu các kế hoạch phòng ngừa cá nhân hóa có thể tối ưu so với các kết quả lấy người làm trung tâm hay không. Một số cách thức khác có thể kích hoạt AD, cho thấy một số chiến lược khác nhau có thể phòng ngừa hoặc ngăn chặn AD. Ngay cả khi phương pháp đơn lẻ không hiệu quả, những chiến lược chính xác này có thể làm giảm các bệnh đi kèm và do đó làm tăng đáng kể khả năng mà liệu pháp amyloid hoặc đặc hiệu tau sẽ có hiệu quả. Diễn biến thường chậm, tiến triển của AD cho thấy các phương pháp tiếp cận đặc hiệu bệnh nhân có thể có cơ hội thành công.

Bs Nguyễn Tiến Thành KKI Bv TT Tp HCM

 Lược dịch: Alzheimer’s Prevention: A Summary of What We Know. Laurie L. Barclay, MD. August 23, 2017. Galvin JE. J Amer Geriatr Soc. 2017 Aug 2.