Hiện nay số thanh thiếu niên sử dụng ma túy tổng hợp (MTTH) được gia đình đưa đến khám có khuynh hướng ngày càng tăng, đa phần dùng heroin trước sau đó “nghe đồn” MTTH không gây nghiện nên muốn dùng kèm với heroin. Đây thực sự là những hiểu biết chưa đầy đủ về ma túy nói chung cũng như về MTTH nói riêng.
Bệnh nhân C.B.S. 24 tuổi ở quận 4, mẹ là nhân viên y tế, tốt nghiệp một trường cao đẳng, quá trình dùng heroin hơn 2 năm, nghỉ học 1 năm. Gia đình phát hiện và khám điều trị cắt cơn nhưng sau đó vẫn tái sử dụng nhưng bớt số lần. Biết suy nghĩ cho tương lai, bệnh nhân tự chuyển sang dùng MTTH khoảng hơn 2 tháng, vì cho rằng không gây nghiện, đồng thời “chơi game cho nghiện” để quên heroin. Đến khám với lý do ban đầu là nghiện game, nhưng bệnh nhân kể về các biểu hiện hoang tưởng ảo giác “kinh khủng”, nóng nảy vô cùng, sẵn sàng “đâm, đấm người vô hình trước mặt”. Bệnh nhân này tái khám uống thuốc hỗ trợ khá tuân thủ.
Bệnh nhân T.V.H. 22 tuổi ở quận 8, trắng trẻo khỏe mạnh, đang học cao đẳng nghề, mẹ đưa đến khám vì dùng “hàng đá”. Biết loại đang dùng là methamphetamine có pha thêm một loại gì khác “không phải diazepam”. Mẹ khai bình thường rất hiền lành làm việc với cha kiếm tiền nuôi cả nhà nhưng sợ cháu lên cơn vì “ la hét đấm, đá khoảng trống, cái gì trước mặt cũng đập, đấm cả cha dù thương hết mực”, chưa kể đồ đạc. Sau 3 ngày ngưng “hàng đá” và dùng thuốc chuyên khoa tâm thần hỗ trợ, bệnh nhân dùng lại hàng đá và 3 ngày đêm nay thức trắng tiếp tục hung hăng trở lại, …
Chúng ta không ngạc nhiên vì những hậu quả người nghiện heroin trước kia và các loại “hàng đá” hiện nay gây ra đối với tính mạng con người và vật chất xã hội. Do đó vấn đề là ngăn chặn buôn bán ma túy và tìm hiểu thật kỹ lưỡng về tác hại của ma túy trong đó có MTTH để tránh không sử dụng.
Các loại ma túy mới và khuynh hướng sử dụng thường bùng phát một cách nhanh chóng. Nhóm các nhà dịch tễ học của Viện Nghiên cứu Lạm dụng chất gây nghiện (National Institute Drug Abuse=NIDA) và của một số bang USA đã báo cáo số liệu về khuynh hướng sử dụng và tiếng lóng của các loại ma túy tổng hợp (MTTH) mới ở các thành phố lớn cũng như các khu vực khác cho thấy sự lan truyền của chúng.
Báo cáo 2015 này được đăng trên website của NIDA’s National Drug Early Warning System (NDEWS).
1/. Tử vong do ngộ độc Fentanyl quá nhiều:
Tỷ lệ tử vong do Fentanyl ( loại ma túy mạnh hơn từ 30 – 50 lần heroin) đã được Cơ quan y tế Baltimore phát động chiến dịch cảnh báo từ trước. Đã có hàng ngàn trường hợp quá liều fentanyl từ 2013, là hậu quả của sử dụng heroin kết hợp với loại MTTH mạnh hơn nhiều lần. Tại Maryland, 1 /4 trường hợp quá liều đã tử vong do dùng thêm Fentanyl và lên tới 4% trong năm 2013. Quá liều heroin gây ngưng thở, và đối với Fentanyl hậu quả này xảy ra rất nhanh. Bang Detroit cũng cho biết số người nghiện dùng Fentanyl tử vong tăng cao. Nhiều người không biết và tin rằng Fentanyl là heroin tinh khiết, nhưng số người nghiện heroin dùng Fentanyl vẫn tăng nhiều.
Fentanyl và các loại opioid khác có thể gây đảo ngược hiệu quả khi naloxone (Narcan) được dùng nhanh chóng. Tại nhiều bang của Hoa Kỳ, naloxone được phân phối cho người nghiện chích và người chưa nghiện hẳn sử dụng nếu quá liều.
Ngoài ra Cơ quan Tăng cường hiệu lực thuốc Hoa Kỳ ( US Drug Enforcement Agency) cảnh báo Fentanyl và hợp chất liên quan. Fentanyl là một opioid mạnh gấp 50 – 100 lần Morphine thường bị lạm dụng, nhất là khi pha thêm heroin nhằm tăng thêm hiệu quả “phê và thỏa mãn cao độ”. Fentanyl pha thêm heroin là nguyên nhân gây nhiều tử vong trong hơn mười năm qua tại một số thành phố Hoa Kỳ.
Ngoài pha thêm heroin, Fenatnyl còn được pha thêm oxycodone chế thành bột hoặc dạng viên giống như marijuana. Đây là một trong những thách thức mới và cơ quan y tế British Columbia khuyến cáo người nghiện tìm hiểu nguồn gốc loại MTTH mà mình sẽ dùng.
2/. Số người dùng Cần sa tổng hợp (Spice, K2,…) bị ngộ độc tăng cao:
Số người nghiện nhập viện và gọi về các trung tâm kiểm soát ngộ độc do sử dụng cần sa tổng hợp mang tên Spice, K2, No More Mr Nice Guy,… ở một số bang miền nam và đông bắc Hoa Kỳ đang thực sự báo động. Sau cao trào bị ngộ độc do dùng cần sa tổng hợp, vào tháng 4 và 5/2015 Trung tâm Ngộ độc Maryland đã thông báo khẩn cấp về nguy hiểm của loại MTTH này; trung tuần tháng 4/2015, New York có hơn 160 trường hợp phải nhập viện cấp cứu vì sử dụng cần sa tổng hợp.
Cần sa tổng hợp có tính chất hóa học như THC, một thành phần hoạt động của marijuana nhưng tác động mạnh hơn và nguy hiểm hơn marijuana nhiều lần. Khi dùng sẽ trải qua lo âu sợ hãi và kích động , nôn ói, tăng huyết áp, lắc lư thân mình và lên cơn co giật, có hình ảnh ảo giác và ý nghĩ hoang tưởng, từ đó gây ra hành động bạo lực.
Trung tâm Ngộ độc Maryland cho biết danh sách các hợp chất hóa học được sản xuất từ kết quả các phòng xét nghiệm bao gồm MAB-/AB-CHEMINACA, FUBINACA, FUB-PB-22 và XLR11. Bên cạnh các tên hóa chất tổng hợp “chính hãng” kể trên, New York còn cảnh báo một danh sách khác gồm các chất MTTH phổ biến như Blonde, Summit, Standard, Blaze, Red Dawn X, Citron, Gree, Giant, Smacked, Wicked X, AK 47. Mới đây còn có các loại MTTH mang tên Geeked Up, Ninja, Caution, Red Giant và Keisha Kole ( những tên lóng hấp dẫn này góp phần lôi cuốn thanh thiếu niên khi có khó khăn trong hoạt động tâm thần).
Trào lưu dùng loại MTTH nguy hiểm cathinone (alpha-pyrrolidinopentiophenone (alpha-PVP) mang tên Flakka ở Florida và nhiều nơi khác, có hình thức bột tinh thể trắng. Loại MTTH alpha-PVP này có tính hóa học tương tự cathione, tên phổ biến là muối tắm (bath salts), chế biến dạng màu trắng hay màu hồng, mùi tinh thể có thể ăn, hít, chích hoặc tỏa hơi trong điếu thuốc lá điện tử hoặc các dụng cụ hút tương tự khác. Loại tỏa hơi hấp thụ vào máu rất nhanh có thể mau chóng dẫn tới ngộ độc. Tương tự như các loại MTTH cùng nhóm, alpha-PVP có thể gây ra tình trạng “sảng kích động”, kích thích hoang tưởng cao độ và ảo giác dẫn tới tấn công bạo lực và tự gây tổn thương cho bản thân như tự đâm, tự cắt hay rạch da cẳng tay là thương gặp nhất.
4/. Cảnh báo lan truyền nhiễm HIV do lạm dụng Opana:
Cơ quan y tế bang Indiana thông báo các trường hợp lan truyền HIV do dùng chung ống chích thuốc giảm đau có thành phần opioid Opana. Thông báo cũng cho biết không nhiều trường hợp nhiễm HIV theo đường tình dục.
5/. Châu Âu cảnh báo viên MTTH Superman:
Phần Lan mới đây cảnh báo viên MTTH có lo go Superman chính là MDMA (còn gọi là ecstasy hoặc Molly)nhưng chứa hàm lượng gây chết người như paramethoxymethylamphetamine (MMMA).
6/. Cảnh báo cần sa tổng hợp mới (Cloud 9, Mojo):
Có công thức hóa học tương tự marijuana với thành phần hoạt hóa THC được gọi là cần sa tổng hợp hay marijuana tổng hợp nhằm thoát khỏi quy định kiểm soát của luật pháp. Mặc dù công thức hóa học tương tự nhưng nhiều nguy hiểm hơn marijuana gây tổn hại rất trầm trọng khi quá liều và xuất hiện hành tấn công hoặc tự sát.
Hiện nay xuất hiện một số MTTH hợp mới sau:
• AB-PINACA, AB-FUBINACA (được bán với tên gọi Coud 9, Relax hoặc Crown) chứa trong ống hay lọ thủy tinh và sử dụng bằng dụng cụ tỏa hơi, thuốc lá điện tử hay “bút shisha”. Những loại MTTH này đã được Sở Y tế Macomb cảnh báo cấp thời và cấm buôn bán vì gây ra ảo giác và hành vi tấn công, …
• MAB-CHMINACA, ADB-CHMINACA (được bán với tên gọi Mojo, Spice, K2 và Scooby Snax); hơn 150 người sử dụng phải nhập viện trong tháng 10/2014. Chính quyền đã cấm lưu hành vì những bệnh nhân này lên cơn kích động hành vi, lo âu và hoang tưởng trầm trọng. Ngoài ra còn xảy ra tình trạng co thắt cơ bắp, lên cơn co giật, run rẩy, ảo giác kéo dài, loạn thần từng đợt thể hiện ra bằng ý nghĩ và hành vi tự sát hoặc gây tổn hại người khác.
Trên đây là những thông tin cập nhật từ những báo cáo mang tính thực hành lâm sàng hàng ngày. Về nguyên nhân sâu xa hay cơ chế hình thành các hình ảnh ảo giác hay ý nghĩ hoang tưởng ký quái có nguồn gốc từ sự thay đổi các chất dẫn truyền thần kinh do các loại MTTH gây ra cũng như từ thay đổi sự liên kết các vùng chức năng của não bộ dẫn đến hành vi bạo lực nguy hiểm tột độ (ngáo đá) không đề cập ở đây. Bạn đọc quan tâm có thể tìm hiểu một số bài viết khái quát ít ỏi về vấn đề này trong Tạp chí Chuyên đề Tâm thần hoặc website của Bệnh viện Tâm thần Tp Hồ Chí Minh.
