Các loại thuốc chống trầm cảm (CTC), đặc biệt loại tái hấp thu chọn lọc serotonin (selective serotonin reuptake inhibitors -SSRIs) có thể gây gián đoạn cấu trúc giấc ngủ ở người già cũng như góp phần vào các dấu hiệu thoái hóa tế bào thần kinh sớm, và do đó dẫn tới sa sút tâm thần.

Nghiên cứu tập trung này vào các tác dụng phụ khác của thuốc CTC như tăng cân, suy giảm tính dục nhưng ít quan tâm đến giấc ngủ, đặc biệt đối với SSRI. Tuy nhiên, các thuốc SSRI tăng khả năng giấc ngủ tiềm tàng và giảm REM (rapid eye movement) thời gian kéo dài giấc ngủ, và cũng kèm theo các rối loạn của REM, trong đó có hiện tượng xảy ra cơn ác mộng trong giấc ngủ.

Vì vậy, nên thật cẩn thận kê toa SSRI cho người già khi chưa tiến hành tâm lý trị liệu và các phương pháp trị liệu bài bản ở người già bị trầm cảm.

Nghiên cứu này báo cáo tại Hội nghị Các dịch vụ sức khỏe tâm thần 2016.

Báo cáo này là kết quả tổng hợp của 10 nghiên cứu trong 5 năm qua, gồm các nghiên cứu hệ thống, hồi cứu, tiến cứu. Mẫu nghiên cứu gồm những bệnh nhân trầm cảm, ít nhất 50 tuổi được kê toa sử dụng thuốc CTC, hầu hết là các loại SSRI.

Phân tích kết quả không chỉ nói lên sự thay đổi đặc biệt của các thuốc SSRI đối với cấu trúc giấc ngủ mà còn chứng tỏ sự gia tăng nguy hiểm đối với REM và các rối loạn hành vi liên quan. Các rối loạn hành vi trong giấc ngủ REM là đặc trưng hoạt động bình thường của não bộ, nhưng diễn ra khi cơ thể trong tình trạng kích động và không ngủ. Đây có thể là dấu hiệu thoái hóa tế bào thần kinh sớm.

Các thay đổi cấu trúc giấc ngủ trong điều trị trầm cảm bằng thuốc có thể dẫn tới hậu quả kích động và có thể thúc đẩy các tác dụng phụ xảy ra sau này. Tuy nhiên đây chỉ là chứng cứ nhỏ ủng hộ việc sử dụng các phương pháp trị liệu trầm cảm khác hơn là sử dụng các thuốc SSRI ở người già.

Cả 2 loại thuốc CTC 3 vòng và IMAO có nhiều tác dụng phụ, đặc biệt khi dùng cho người già, thường không được sử dụng. Các thuốc nhóm benzodiazepines thường kèm theo nguy cơ té ngã và do đó cũng không phù hợp khi kê toa cho người già.

Bs Tahir đặt vấn đề các bác sĩ chuyên khoa tâm thần nên sàng lọc các dấu hiệu và triệu chứng thoái hóa tế bào thần kinh, và nếu kê toa loại thuốc nhóm SSRI cần đánh giá chi tiết chất lượng giấc ngủ của bệnh nhân cao tuổi trong quá trình theo dõi.

Bình luận về các kết quả nghiên cứu phân tích trên , Gs Ts Yellowlees ĐH California cho rằng chưa có thông tin phân tích liều lượng của thuốc SSRI. “Đối với người già, liều lượng thuốc chỉ nên dùng tối đa bằng nửa liều dùng cho bệnh nhân trẻ tuổi. Còn đối với khả năng liên quan giữa các thuốc SSRI và bệnh do thoái hóa tế bào thần kinh, Ts  Yellowlees lưu ý nguyên nhân chưa chắc chắn. Đơn giản vì trong giai đoạn đầu của bệnh, trầm cảm và các triệu chứng kích động rất thường gặp, trong khi thuốc CTC được kê toa một cách rộng rãi”.

Mối liên quan giữa benzodiazepines và bệnh thoái hóa tế bào thần kinh cũng được báo cáo mới đây nhưng chưa có báo cáo liên quan các thuốc SSRI. Hội đồng nghiên cứu xác nhận có mối liên kết giữa thoái hóa tế bào thần kinh và các loại thuốc điều trị nhưng chưa nhiều chứng cứ để đặt vấn đề nguyên nhân – hậu quả.

Vấn đề chính là trầm cảm phổ biến ở người già và có thể dẫn đến sức khỏe bị suy giảm  nhưng điều trị được bằng hai loại thuốc trên ở liều lượng thấp hơn so với liều thường dùng ở bệnh nhân trẻ tuổi.

Thực tế thăm khám hiện nay bệnh nhân lớn tuổi đến khám và điều trị chuyên khoa tâm thần ngày càng nhiều. Các chẩn đoán thường gặp là sa sút tâm thần, loạn tâm thần ở người già, trầm cảm loạn thần, v.v … Tuy nhiên do nhìn nhận chưa đúng về chuyên khoa tâm thần nên người già thường khám sau khi điều trị các chuyên khoa liên quan trước.

Trong số này, một số toa thuốc vẫn có  thuốc CTC ba vòng kết hợp thuốc chống loạn thần, thuốc an thần nhóm benzodiazepines cùng nhiều thuốc chuyên khoa khác nhưng không mang lại nhiều hiệu quả. Ở đây có thể là chúng ta chưa đánh giá đầy đủ các bệnh lý đồng diễn ở người già, kể cả đánh giá tình trạng trầm cảm và do đó hiệu quả kém do tương tác thuốc. Sự lựa chọn hợp lý loại thuốc CTC giúp bệnh nhân lớn tuổi tuân thủ điều trị, và do đó kết quả điều trị hiệu quả hơn.

Bs Phạm Văn Trụ. Bv TT Tp HCM.

THAM KHẢO:

Pam Harrison. SSRIs Disrupt Sleep in the Elderly, May Contribute to Dementia.  Medscape Medical News > Conference News. October 14, 2016.
Source: Institute of Psychiatric Services (IPS): The Mental Health Services 2016 Conference. Abstract 14. Presented October 7, 2016.